تبریز تب ریز (بهبود بخش تب و بیماری)بوده است،بدلیل آب و هوای خوب تبریز پادشاهان در گذشته به این شهر سفر کرده و رحل اقامت در این شهر را برای مدتی می افکندند و به مداوای خویش میپرداختند»
این خود نشان از اهمیت تبریز برای شاهان ایران داشته است.در ادوار مختلف تبریز یا پایتخت کشور بوده یا پایتخت ایالت یا ساتراپ به این صورت که از زمان مادها که آذربایجان یکی از ایالت های مهم ایران بوده تا اکنون تبریز بعنوان شهری مهم نمود داشته است و در طی زمان طولانی به حیات شکوهمند خود ادامه داده است.از آثار تاریخی و بناهای باقیمانده در تبریز نیز میتوان به این توالی تاریخی پی برد.
از نظر سیاسی:تبریز بمانند معدود شهرهای ایران بعنوان شهری مهم در انظار ایرانیان جلوگری میکند که دلایل و مثالهای فراوانی برای این ادعا وجود دارد،تبریز مخصوصا در سیصد سال اخیر ایفاگر نقشهای مهم ملی و منطقه ای بوده است که این شهر را در مرکز رخداد های گوناگون قرار داده است.این شهر دوره صفویان بعنوان پایتخت این حکومت انتخاب شد و محل تاج گذاری سرسلسله این حکومت ملی انتخاب شد، بدلیل اهمیت شهر تبریز در منطقه آذربایجان و نزدیکی به دشمن صفویان این شهر بعنوان پایتخت برگزیده شد، بعد از تغییر پایتخت نیز تبریز اهمیت خود را ازدست نداد بلکه بعنوان جایگاه رهبری غرب کشور ایفای نقش نمود. در دوره های گوناگون عثمانی به قصد اشغال تبریز و آذربایجان به این منطقه لشکر کشی نمود و ویرانی ها و کشتار های فراوانی بجای گذاشت اما با مقاومت سخت مردمان این منظقه روبرو شد که هر با بعد از اندک زمانی مجبور به عقب نشینی شد.
بعد از انتقال پایتخت تبریز بعنوان ولیعهد نشین و پایتخت دوم ایران انتخاب میشد، مخصوصا در زمان حکومت قاجار بعنوان پایتخت دوم و محور عملیاتی جهت جنگ با قوای روس و عثمانی بود که مردم این شهر عاشقانه در راه وطن جنگیدند و مال و جان فدا کردند. علاوه بر این بیشتر سیاستمداران ایران از گذشته تا کنون از این منطقه و شهر برخواستند به ایفای نقش پرداختند،هیچ گاه در صحنه سیاسی کشور نقش سیاستمداران تبریز خالی نبوده و نخواهد بود.
از نظر فرهنگی: تبریز به نوعی جزء یکی از پایتخت های فرهنگی و ادبی ایران نیز شناخته می شود و در کنار اصفهان،خراسان و شیراز پرچمدار زبان و ادبیات فارسی بوده است، این شهر و در مقیاس بزرگ تر؛آذربایجان خاستگاه شاعران بزرگی چون صائب،قطران،نظامی،شمس،خاقانی ،شهریار،پروین اعتصامی،اقبال آذر و تعداد کثیری از شاعران دیگر بوده است که اکنون نیز بزرگترین گنجینه مدفون شاعران(مقبره الشعرا) نیز در این شهر قرار دارد،همچنین خاستگاه سبک آذربایجانی در ادبیات فارسی است که از مهمترین سبک های شهری شناخته می شود.
علاوه بر حضور پر رنگ شاعران،نویسندگان،موسیقی دانان،سیاست مداران،دانشمندان،روشنفکران،علما و اساتید گرانقدری را در دامان خود پرورانده است که نام بردن از آنها در وقت و زمان بسیار میخواهد.
تبریز بدلیل نزدیکی به اروپا دروازه ورود فرهنگ به ایران است،تحصیل تبریزیان در اروپا وبازگشت آنان به کشور باعث ورود علم و صنعت و روشنفرکری و تجدد به کشور بود که روشنفکران تبریز سردمدار آن بودند.
از نظر اجتماعی: شاید بتوان گفت تبریز و آذربایجان بیشتر از همه شهرهای ایران در مناسبات و مناقشات اجتماعی دخیل و تاثیر گذار بوده است و می توان گفت در تمام تحرکات اجتماعی و مدنی ایران حضور پررنگ داشته است و از هیچکدام غافل نبوده خود را کنار نکشیده است. تعدادی مهمترین این رویدادها بصورت خلاصه عرضه می گردد:
نهضت تنباکو،که کسانی همچون میرزا جواد آقا مجتهد تبریزی،زینب پاشا و بسیاری از زنان و مردان تبریزی نقشی فعال داشته اند که توانستند با همراهی دیگر شهرای ایران این قرارداد ننگین را باطل سازندکه چندین پیامد مهم داشت اول اینکه توانستند در برابر استبداد و استثمار با جنبش مردمی پیروز شوند و دوم اینکه اولین حضور قاطع زنان در مناسبات اجتماعی بود که نقش منفعل زن را به نقشی فعال و تاثیر گذار تبدیل کرد.
نهضت مشروطه که نقطه عطفی در تاریخ مناسبات اجتماعی ایران بشمار میرود و تبریز نقشی بسیار فعال در آن داشت در این قیام مردان بزرگی چون ستار خان(سردار ملی) و باقر خان(سالار ملی) و شیخ الاسلام شرکت داشتند و تا پای جان برای پیروزی مشروطه مبارزه کردند، حتی زمانی که نهضت مشروطه در تمام ایران سرکوب شده بود این تبریز بوده که هنوز که مقاومت میکرد تا از این نهضت پاسداری کند.
نهضت آزادیستان که در اعتراض به نامگذاری اران به جمهوری آذربایجان توسط شیخ محمد خیابانی رهبری میشد،این اقدام خود هوشیاری آذربایجانی ها را در توطعه انجام شده نشان میداد که با اقدام خود این توطعه را برملا ساختند.
فرقه دموکرات آذربایجان: زمانی که در شهریور 1324 فرقه دموکرات با توسل به زور قوای روس جمهوری خودخوانده خود را در آذربایجان برپاکردند با این مردم تبریز بودند که شدیدترن مقاومت را از خود نشان دادند و یک سال بعد که قوای روس از کشور خارج شدند قبل از رسیدن ارتش به تبریز مردم خائنان به وطن را فراری داده و بسیاری از آنان را کشته یا زخمی نمودند و به دامان وطن باز گشتند.
انقلاب اسلامی: در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ خورشیدی، تظاهرات مردم تبریز به مناسبت چهلمین روز کشته‌شدگان ۱۹ دی ۱۳۵۶ تظاهرات قم به درگیری با پلیس و نیروهای امنیتی وقت کشید و معترضین پس از یک روز تظاهرات و درگیری بیشتر نقاط شهر را تسخیر نمودند. در ادامه این شهر نقشی بارز در انقلاب اسلامی ایفا نمود که به پیروزی انقلاب منجر شد.
از نظر اقتصادی: تبریز به عنوان یکی از چهار شهر صنعتی ایران نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد.همچنین تبریز دروازه صادرات و واردات در شمال غربی ایران است که راه دسترسی ایران را به ترکیه و اروپا است که تاثیر بسزایی در اقتصاد ایران دارد،همچنین این شهر و منطقه آذربایجان بدلیل آب و هوای مناسب مناسب برای کشت محصولات کشواورزی و پرورش دام است که از این لحاظ نیز تاثیر چشم گیری در اقتصاد ملی دارد وجود مراکز کشت و صنعت خود گویای این امر است.همچنین روح اقتصادی مردم آذربایجان باعث شده است تا اکثر گلوگاه های اقتصادی کشور از جمله بازار تهران و شهرهای دیگر ه دست توانای تبریزیان اداره شود.
دفاع مقدس: مردم غیور آذربایجان در بیشترجنگهای ایران نقش فعال داشته اند از جنگ آتروپات شهربان آزبایجان(آتروپاتکان) در دروه هخامنشیان که در برابر اسکندرگجستیک ایستادگی کرد تا جنگ با روس منحوس و عثمانی جنایتکار و صدام ملعون همیشه و همیشه مردم این خطه خود را حافظ و پاسدار این خاک و بوم میدانند و به عنوان کسانی که در احیای ایران در زمان صفویان بعد از نه قرن نقش محوری داشتند نمیتوانند برساخته و پرداخته پدران خود را جولانگاه دشمن و بیگانه ببینند و خود را بعنوان اصلی ترین صاحبان این سرزمین محق تر همه میدانند و در راه آن جان های بسیار داده اند و میدهند.
از نظر مذهبی: تبریز و آذربایجان خاستگاه و پاسدار مذهب تشیع است.از زمانی که مذهب تشیع در تبریز توسط شاه اسماعیل مذهب رسمی کشور اعلام شد تا اکنون آذربایجان از پایگاه های مهم مذهبی کشور محسوب میشود که تمام منایبت های مذهبی به بهترین شکل در این منطقه برگزار می شود و به نوعی هویت آذربایجانی با شیعه گره خورده است که بهیچ نحو قابل تفکیک نیست.
تبریز خاستگاه وطنخواهی: بحق می توان گفت تبریز یکی از اصلی ترین خاستگاه ها و پایگاه های وطنخواهی است. تبریزیان از گذشته تا کنون حافظ و مروج ناسیونالیسم بوده اند در هر جایی نام از ملیت خواهی برده می شود یا جمعی میهن دوست وجود داشته باشد محال است در بین آنان تبریزی یا آذربایجانی دیده نشود. با قاطعیت می توان گفت بیشترین روشنفکران و گسترندگان ملیت خواهی آذربایجانی و تبریزی بوده اند و اکنون هم مهمترین سلسله داران دفاع از میهن و میهن دوستی را تبریزیان تشکیل می دهند.
این دلایل و شواهد باعث شده است در طول تاریخ تبریز بعنوان محبوب قلوب ایرانیان در آید، اگر بخواهید اهمیت چیزی را بفهمید باید نام آن را در امثال و اشعار و حکایتها جستجو کنید. همیشه مهمترین نمادها و علایق یک ملت وارد داستان ها و ضرب المثل ها و اشعارشان م یشود تا ورد زبانشان باشد و زینت بخش کلامشان. تبریز نیز از این قاعده مستثنی نیست و بدلیل اهمیتش در نزد ایرانیان وارد شعرها و مثل ها و حکایتهایشان شده است. تبریز چه در سروده های شاعران تبریزی و غیر تبریزی بسیار بکار رفته است که نمونه هایی از آنان را برای نمونه در این مطلب یا آور می شوم:
همی تاز تا آذرآبادگان … سواری بزرگان و آزادگان (حکیم فردوسی)
نبود شهر در آفاق بهتر از تبریز … به ایمنی و به مال به نکویی و جمال
(قطران تبریزی)
تبریز مرا راحت جان خواهد بود … پیوسته مرا ورد زبان خواهد بود
تا در نشکم آب چرنداب و گجیل … سرخاب زچشم من روان خواهد بود
(کمالدین خجندی)
صائب از خاک پاک تبریز است … هست سعدی گر از گل شیراز
ز حسن طبع تو صائب که در ترقی باد …. بلند نام شد از جمله شهرها تبریز
(صائب تبریزی)
تبریز نگو هر آنچه آنجاست نکوست … مغزاند همه مپندار تو ایشان را پوست (همام تبریزی)
شهر تبریز است و کوی دلبران … شعشع عرشی است این تبریز را (مولانا محمد بلخی)
هر آنکس که چو من آشنای تبریز است … به هرکجا که رود در هوای تبریز است (یدالله مفتون امینی)
شهر تبریز است و مشگین مرز و بوم … کوی شمس و کعبه ملای روم (شهریار)
این همان تبریز کز جانبازی و مردانگی … در ره عشق وطن صدره فزون دادامتحان (شهریار)
بسیار از این اشعار در دیوان شعر شاعران بزرگ ایران زمین یافت می شود که انظمام همه آنها در طاقت این نوشتار خرد نمیگنجد و همچنین است نام تبریز در مثلها و حکایات و داستانها و سفرنامه ها که از اهمیت تبریز در نزد ایرانیان خبر میدهد و اینگونه می رساند که ایرانیان از دیرباز تبریز را گرامی می داشته اند و این شهر در نزدشان از ارزش بسیار برخوردار بوده است
