روز چهارشنبه سوم اسفند گفتگوی با پروفسور کاتلین هوگ، استاد زبان شناسی دانشگاه استرالیای جنوبی در صفحه 19 روزنامه شرق درج شده بود. مناسبت این گفتگو روز 21فوریه بود که از سوی سازمان یونسکو به عنوان روز جهانی زبان مادری معرفی شده است؛ پاره ای از مدعاها در مقدمه این گفتگو، پرسش های روزنامه شرق و پاسخ های پروفسور کاتلین هوگ وجود داشت که شائبه تسری آنها به جامعه ایران را در ذهن خواننده به وجود می آورد بررسی و نقد این مدعاها انگیزه نگارش این نوشتار شد.
در مقدمه این گفتگو آمده است: “در سال 2000 میلادی بود که سرانجام، انسان به فکر حفظ بزرگترین میراث بشری خویشتن افتاد، میراثی که در قرون اخیر، به تاراج اصحاب نسل‌کشی و نژادپرستی رفته است. 21فوریه را روز جهانی زبان مادری نام نهاده‌اند، … تنها 12سال از آن روز بزرگ تاریخی در سازمان ملل می‌گذرد.” صحیح تر این است که روز جهانی زبان مادری در سال 1999 از سوی کنفرانس عمومی سازمانیونسکو و به پیشنهاد بنگلادش نام گذاری شد و مجمع عمومی سازمان ملل متحد نیز با نام گذاری سال 2008 به عنوان “سال جهانی زبان ها” بر آن صحه گذاشت اما این دو سازمان بین المللی ارتباطی میان این نام گذاری و “نسل کشی و نژادپرستی” را متذکر نشده اند؛ اصولاً در ساحت علم حقوق عبارات و مفاهیم دارای بار معنایی و مفهومی روشن و معینی هستند و این دو سازمان بین المللی نیز به درستی بدان توجه دارند و هرگز واژگانی از این دست را نابجا به کار نمی برند.
پس از رهایی شبه قاره هند از استعمار انگلیس اصرار مسلمانان هندوستان به رهبری محمدعلی جناح موجب تشکیل کشور پاکستان گردید که به لحاظ سرزمینی در موقعیتی دشوار و نادر در شرق و غرب کشور جدید هند قرار داشت و با نام های پاکستان شرقی و پاکستان غربی می بایست کشوری واحد را تشکیل می داد. مردمان این دو سرزمین جز به واسطه دین اسلام پیوند مشترکی نداشتند و به سرعت نیز راه جدایی پیمودند و در سال 1971 پاکستان شرقی طی جنگی خونین از پاکستان جدا شد و نام بنگلادش به خود گرفت. آن چه که در تاریخ بنگلادش 21 فوریه را به عنوان روز زبان مادری برکشید مربوط به این وقایع است. در سال 1948زبان اردو به عنوان زبان رسمی کشور پاکستان برگزیده شد حال آنکه زبان 97 درصد مردم پاکستان شرقی که در آن سال چهل و چهار میلیون نفر بودند زبان بنگالی است! تحمیل زبان کاملاً بیگانه و ناآشنای اردو بر این جمعیت کثیر موج گسترده ای از اعتراضات را در بنگلادش دامن زد که در 21 فوریه 1952 در تظاهرات دانش آموزان و دانشجویان بنگالی به مرگ تعدادی از معترضین انجامید و در نهایت نیز دولت پاکستان در سال 1956 زبان بنگالی را نیز به عنوان زبان رسمی پذیرفت اما جنگ داخلی در این کشور پایان نیافت تا جدایی بنگلادش در سال 1971 ادامه یافت. دولت بنگلادش 21 فوریه را به عنوان یک روز ملی در تقویم خود گنجانده و در نهایت نیز توانست با پیشنهاد آن به سازمان یونسکو آن را به روزی جهانی مبدل سازد اما نکته اینجاست که این تجربه و تاریخ آنگونه که در مقدمه این گفتگو آمده است تا چه میزانی می توانند “متوجه کشورهایی باشد که دارای تنوع زبانی گسترده‌ای هستند” و یا اگر می توان از این مفهوم بهره ای برای “پاسداشت میراث ایرانی‌اسلامی … در حفظ میراث زنده‌ای بنام زبان مادری همه مردمان ایران و همه زبانهای رایج در آن از جمله فارسی، ترکی، کردی، عربی، بلوچی و غیره” گرفت شامل چه ابعادی از این تجربه و تاریخ خونبار و تبعیض آمیز است که شرح آن رفت.
“ترویج آگاهی از تنوع فرهنگی و زبانی و چندزبانگی” و ” کمک به حفظ و احیای تنوع فرهنگ غنی بشری از طریق ترویج زبان به عنوان وسیله ای برای ارتباط، تعامل و تفاهم در میان مردم” از برنامه های مورد نظر یونسکو در این زمینه است. یونسکو در گرامیداشت این روز تاکید می کند که نیمی از 6700 زبان شناخته شده دنیا در خطر انقراض قرار دارند؛ در واقع نزدیک 6400 زبان تنها توسط 4درصد از مردم دنیا به کار گرفته می شود و 300 زبان دنیا از 96درصد گویشور برخوردار است. یونسکو زبان هایی را که از گویشوران کمتری برخوردارند و در خطر انقراض قرار دارند به عنوان بخشی از میراث ناملموس بشری در اولویت توجه قلمداد می کند و از دولت ها می خواهد برنامه هایی را برای شناخت و پاسداری از این زبان ها در دستور کار خود قرار دهند. یونسکو معیارهایی را برای زبان های در خطر اعلام نموده و براساس آن زبان هایی که همه نسل ها به آن سخن می گویند و در محیط های عمومی نیز از آن استفاده می شود زبان های امن و بدون خطر هستند و زبان هایی که در حال حاضر تنها افراد مسن به ندرت آن را به کار می برند و سایر نسل ها حتی آن را درک نمی کنند در آستانه انقراض شمرده شده است. زبان های آسیب پذیر نیز زبان هایی هستند که توسط کودکان نیز به کار برده می شود اما به محیط های خاصی نظیر خانه محدود است، ویژگی “زبان های در معرض خطر” عدم یادگیری آن توسط کودکان و “زبان های به شدت در معرض خطر” درک آن توسط نسل میانسالان و عدم استفاده اش است.1
برپایه معیارهای سازمان یونسکو در جامعه ایران هیچ یک از گویش های عمده ترکی آذری، کردی، بلوچی، لری، گیلکی ، مازنی، عربی، ترکمنی در زمره “زبان های در معرض خطر” شمرده نمی شوند و همگی در گروه “زبان های امن و بدون خطر” قرار دارند. هر چند در برخی از نواحی نظیر مازندران و گیلان و تالش به کاربری گویش محلی نزد نسل های جوانتر رو به کاهش است اما وجود شبکه های تلویزیونی و رادیویی استانی که از زبان های محلی خود استفاده می کنند و نشریات و کتاب هایی که در زمینه ادبیات و زبان های محلی منتشر می شوند عملاً کاربرد این زبان ها را نه تنها به عرصه عمومی نیز کشانده بلکه صورتی رسمی نیز بدان بخشیده است. برخلاف برخی کشورهای همسایه ایران که به کارگیری زبانی جز زبان رسمی را در ادارات و مدارس و مجامع رسمی ممنوع تلقی می کنند در ایران هیچ گاه این امر ممنوع تلقی نشده و برهمین پایه نیز رادیو تبریز و رادیو مهاباد از نخستین پایگاه های رادیویی در استان ها بودند که به زبان های محلی اقدام به پخش برنامه کردند. از آغاز تاسیس تلویزیون نیز شبکه های سراسری که تنها چند ساعت برنامه روزانه داشتند پخش موسیقی و معرفی آداب و رسوم اقوام ایرانی را در دستور قرار دادند استفاده از زبان های محلی در مجامع عمومی نیز که به سهولت انجام پذیرفته و حتی در برخی مواقع صورتی افراطی نیز به خود گرفته و هم وطنان ساکن در مناطق قومی را در برخی از مجامع عمومی با مشکل عدم درک زبان مورد تکلم مواجه می کند!
خانم دکتر کاتلین هوگ که بیشتر مقاطع تحصیلی اش را در آفریقای جنوبی گذرانده و به تبع آن بیشترین مطالعاتش در جوامع آفریقایی بوده است با توجه به بستر مطالعاتی خود پاسخ هایی را ارائه داده و به تحقیقات صورت گرفته ارجاع داده است و حتی در پاسخ به پرسشی در زمینه “تاثیر روانشناختی عدم استفاده از زبان مادری در آموزش و تاثیر عاطفی آن مثلاً در عشق ورزیدن” با دقتی ستودنی اشاره کرده که تاکنون هیچ تحقیقی در این زمینه صورت نگرفته بنابراین وی نمی تواند پاسخی ارائه دهد و نکته مهم و کلیدی تری که می توان به طراح این گفتگو و ایشان متذکر شد این است که اساساً تناسب و شباهت حداقلی میان جوامع مورد گفتگو با تاریخ و شرایط پیچیده جامعه ایران وجود ندارد و نمی توان اجکام و نسخه های مورد تجویز برای آن جوامع را به ایران تسری داد. جامعه ایران ویژگی های گاه یگانه ای را آفریده که تنها در همان چارچوب یگانه قابل گفتگو و بررسی است بنابراین نمی توان شیوه هایی را که ممکن است برای جوامع آفریقایی سودمند باشد را لزوماً برای سایر جوامع نیز سودمند تلقی کرد.
جامعه ایران بدون شک در پذیرش ” تنوع فرهنگی و زبانی” یکی از بهترین و برگزیده ترین جوامع خواهد بود و آزادی ها و امکاناتی که در جهت حفظ و حراست از این تنوع فرهنگی فراهم شده است می تواند الگوی بسیاری از کشورهای همسایه و منطقه باشد، ایران برخلاف بسیاری از جوامع آسیایی، آفریقایی و حتی اروپایی که تاریخ پرفراز نشیبی از تعارض و تضاد و ستیزه اقوام را در تاریخ خود دارند تقریباً هیچ گاه شاهد تعارض قومی نبوده و رواداری و زیست مسالمت آمیز اقوام ایرانی الگویی ستودنی در این زمینه است.
روزجهانی زبان مادری در ایران بیش از همه مورد توجه جریانات قوم گرا قرار گرفته و دستاویزی برای هجمه به وحدت ملی و تمامیت ارضی شده است. آن چه که در این گفتگو و برخی مدعاهای قوم گرایانه مورد توجه قرار می گیرد القای تحمیلی بودن زبان فارسی به عنوان زبان مشترک و تجویز استفاده از زبان های محلی در آموزش ابتدایی به کودکان است که بدون شک زمینه ای برای تضعیف و خدشه بر وحدت ملی خواهد بود. نقش زبان فارسی در جامعه ایران برای کودکان ایرانی به هیچ وجه نقش یک زبان بیگانه و ناآشنا نیست و این موضوع نیز مربوط به چند دهه گذشته نیست و دارای سابقه ای تاریخی است. برخلاف اکثر کشورهای جهان که تولد و تاسیس شان نتیجه تحولات یک قرن گذشته و فروپاشی حکومت های استعماری بزرگ است ایران در زمره چهار دولت-ملت تاریخی سابقه ای چندهزارساله دارد و زبان فارسی نیز در طی این دوران به صورت طبیعی و در استمرار تاریخ به عنوان زبان رسمی و ملی مردمان ایران برآمده و توسط اقوام ایرانی پذیرفته شده است. برخلاف جوامع نوین آفریقایی و آسیایی که عموماً هیچ سابقه مشترکی از تمدن و فرهنگ و به کارگیری زبان مشترک ندارند جامعه ایرانی بسیار پیشتر از برآمدن دولت های ملی که سیاست های معین زبانی را پیش می گیرند با انتخاب آزادانه اش زبان فارسی را برگزیده بود.
موارد متعددی از استفاده داوطلبانه اقوام ایرانی از زبان فارسی به عنوان زبان علم و فرهنگ و حکومت می توان برشمرد. سلانیکی مورخ ترک که در حمله مراد چهارم عثمانی به ایران همراه اوست گزارش کاملی از استفاده زبان فارسی در شهرها و ولایاتی که زبان عموم غیر از فارسی است ارائه داده و اولیا چلبی سیاح و سفرنامه نویس ترک نیز در قرن 11هجری قمری زبان عموم مردم تبریز را ترکی گزارش داده اما متذکر می شود که زبان اهل فرهنگ و معارف تبریز زبان فارسی است. محمدامین رسول زاده که بعدها در قفقاز و ترکیه از سردمداران پان ترکیسم و ضدیت با ایران گردید در بحبوحه استبداد صغیر به عنوان روزنامه نگار به ایران آمده و مطالبی را از وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران برای نشریات باکو ارسال کرده گزارش جانداری از کاربرد زبان فارسی ارائه داده است وی در یکی از مقالاتش از شهر ارومیه می نویسد: در این جا نمی توانید غیر از چند مشترک حبل المتین روزنامه خوان دیگری پیدا بکنید. روزنامه های ترکی قفقاز نیز در این جا خریدار و خواننده ندارد. اصلاً در این جا ترکی خواندن متداول نیست. اگر چه همه ترک هستند، اما ترکی نمی خوانند. در همه جای آذربایجان چنین است. حتی چنان تیپ هایی وجود دارند که این حال را برای قفقاز نیز پیشنهاد می کنند و خیال می بافند که باید همۀ عالم اسلام زبان فارسی یاد بگیرند و به فارسی بخوانند.2
این گزارش زنده و گویا که مربوط به عصر محمدعلی شاه قاجار است گویای شرایط فرهنگی ایران است و نشان می دهد در شرایطی که آموزش به شیوه ای سنتی و محلی اداره می شود و هیچ برنامه متمرکز دولتی برای آن وجود ندارد جوامع محلی با وجود آزادی و اختیار
ر، زبان فارسی را برگزیده و آن را ترویج می کنند. برخلاف پیش فرض های نخبگان و فعالین قومی هیچ اجبار و تحمیلی در پذیرش زبان فارسی به عنوان زبان مشترک و رسمی در ایران دخیل نبوده است و نواهای خلاف این سخن تنها پس از آن در ایران به گوش رسید که پای ایدئولوژی وارداتی مارکسیسم به این سرزمین باز شد و تلاش کرد تا جامعه ایران را با “زندان ملل” و “ملل تحت ستم ” روسیه تزاری قیاس کند و نسخه های پیچیده شده لنین و استالین را بر ایران منطبق سازد حال آن که جامعه ایران هیچ گاه شرایطی مشابه را تجربه نکرده بود و هیچ برتری و تضاد قومی را شاهد نبوده است و کاربرد زبان فارسی به عنوان انتخاب طبیعی این جامعه بی هیچ برنامه از پیش تعیین و دیکته شده ای صورت پذیرفته است. بر همین اساس نیز این زبان در هیچ گوشه ای از این سرزمین شکل زبان بیگانه و ناآشنا را ندارد حال آنکه در جوامع نوپدید آفریقایی و آسیایی زبان هیچ قبیله و قومی بر دیگری برتری و رجحانی ندارد و هیچ سابقه ای از کاربرد مشترک آن نیز وجود نداشته تا بتواند زمینه آشنایی و کاربست مشترک آن را فراهم کند. مجموعه های ناهمگون زبانی و قومی را که برپایه حوادث و تحولات چند دهه گذشته برحسب تصادف در کنار هم قرار گرفته اند و مشخص نیست تا چه زمانی بتوانند همجواری در یک جامعه را تحمل کنند نمی توان با جامعه ایران قیاس کرد همچنان که ایران با روسیه تزاری غیرقابل قیاس بود. فرضیه های ارائه شده درباره”جوامع کوچک محلی در آمریکای شمالی، یا سامی های (Saami) ساکن در مناطق شمالی اسکاندیناوی، یا سان های (San) ساکن در مناطق بیابانی آفریقای جنوبی یا بومیان استرالیا” چگونه می تواند گویای شرایط ایران باشد؟ یا چگونه می توان این عبارت را که : “مطالعات انجام گرفته در بسیاری از کشورهای آفریقایی نشان می دهند که در جوامع نیازمند و ضعیف و در شرایطی که آموزش رسمی در میان بزرگسالان به ویژه زنان در سطح پایین قرار دارد، نیاز مبرم آموزش کودکان به زبان مادری در مدارس احساس می شود” را با شرایط فرهنگی و تمدنی ایران انطباق داد؟
یا این قضاوت را که ” کسانی که نمی‌توانند از زبان مادری خود به عنوان ابزار ارتباطی در امر آموزش استفاده کنند، معمولا بعدها در زندگی با مشکلات زیادی روبرو می شوند… حتی ممکن است یافتن شغلی مناسب با درآمد کافی برای آنها امری سخت به نظر رسد. این مسئله می تواند به نارضایتی آنها از جامعه و در برخی موارد، روی آوردن آنها به جنایت و بزهکاری منجر شود.” چگونه می بایست در رابطه با جامعه ایران تحلیل کرد؟ و من چگونه باید به این محقق توضیح دهم که برجسته ترین نخبگان و نویسندگان و شاعران و ادیبان سرزمین من زبان مادری شان زبانی جز فارسی است! و مهم ترین و پرکاربردترین کتاب دستور زبان فارسی اثر دکتر احمدی گیوی و دکتر حسن انوری است که هر دو زبان مادری شان زبان دیگری است! چگونه باید به این محقق توضیح داد که نتیجه تحقیقاتشان در جوامع آفریقایی در زمینه ایران صادق نیست و فرزندان اقوام ایرانی نه تنها بزهکار و جنایتکار نمی شوند بلکه برجسته ترین غزلسرای معاصر زبان فارسی محمد حسین شهریار، بانوی شعر فارسی پروین اعتصامی و بزرگترین نمایشنامه نویس زبان فارسی غلامحسین ساعدی و بزرگترین فیلسوف اسلامی معاصر ایران علامه طباطبایی و یکی از برجسته ترین فیزیکدانان ایرانی پروفسور هشترودی اهل تبریز و ترک زبان اند و آن چنان هم با زبان مادری شان پیوند دارند که همچون علامه جعفری، محمدعلی موحد و دکتر احمدی گیوی هنگام سخن گفتن به فارسی با لهجه غلیظ و شیرین آذری سخن می گویند و “زندگی عقلانی شان نیز دچار محدودیت نشده است!” ادعای پیوند تحصیل به زبان مادری با عقب افتادگی تحصیلی را زنده یاد صمدبهرنگی در رساله کوتاه “کندوکاوی در مسائل تربیتی ایران” تحت تأثیر تئوری های مارکسیستی مطرح کرد و سایرین نیز بدون هیچ کنکاشی تکرار کردند حال آنکه شواهد و آمار پیشرفت های تحصیلی در ایران پیوستگی میان این موضوع را نشان نمی دهد؛ البته محرومیت های اقتصادی و توسعه نیافتگی مناطق مرزی که مسکن اقوام مختلف است رابطه مستقیمی با این امر دارد که نبایستی در پیوند با مسائل زبانی تحلیل شود چرا که در هر شهر و محلی که امکانات لازم و برابر فراهم شده این مدعا نقض شده است. کودک ایرانی زبان فارسی را در کنار زبان های محلی می آموزد و به فراخور مکان و زمان به کار نیز می گیرد و از قضا بسیاری تحقیقات علمی بر این نکته صحه می گذارند که فراگیری دو زبان از کودکی تاثیر مثبتی بر افزایش هوش کودکان دارد و در همین گفتگو نیز دکتر کاتلین هوگ نیز که جوامع آفریقایی را پیش روی خود داشته به این شکل بر این نکته تاکید می کند: ” کسانی که در آموزش زبانی غیر از زبان مادری خود موفق هستند جزو افرادی می باشند که از خانواده های مرفه بوده و والدینشان در خانه با آنها به یکی از زبانهای قدرتمند بین المللی مانند انگلیسی صحبت می کنند” این اتفاق در جامعه ایرانی با به کارگیری روزمره زبان فارسی در موارد مختلف روی می دهد یعنی برخلاف جوامع آفریقایی که زبان رسمی و آموزشی برخی از این جوامع هیچ ارتباطی با سایر زبان ها و گویشوران آنها در همان جامعه ندارد زبان فارسی زبانی متداول و آشنا برای کودکان ایرانی است.
مدعای مهم و از قضا خطرناکی که در این گفتگو طرح شده این است که ” هیچ مدرکی وجود ندارد گواه بر اینکه آموزش به زبان مادری، ام امنیت را به خطر انداخته و تخلف و تخطی از قانون محسوب می شود” البته اقوام ایرانی خود هیچ گاه منشاء خطر و تهدیدی برای امنیت ملی نبوده اند بلکه همواره از امنیت و منافع ملی پاسداری کرده اند اما چنانچه به این نکته توجه شود که بدیهی ترین و ابتدایی ترین تعریفی که از زبان ارائه می شود “وسیله ارتباطی” بودن آن است می توان اهمیت آن را در امنیت ملی و تمامیت ارضی ایران دریافت. در واقع کسانی که بیرون از مرزهای ایران ندای چندزبانی را در نفیر قوم گرایان ایرانی می دمند به خوبی از اهمیت آن آگاهند و در صددند به بهانه “زبان مادری” ارتباط اقوام ایرانی را از “میهن مادری” بگسلند. صابر زیان بدرالدین از تئوریسین های پان ترکیسم در مقاله ای با عنوان “پان ترکیسم: گذشته، حال و آیندۀ آن” استراتژی کنونی این جنبش توسعه طلبانه را اینگونه توصیف و تجویز می کند: بدیهی است که پان ترکیسم در واقع با دشمنی و مقاومت تمامی کشورهای همجوار جهان ترک رو به رو خواهد شد… به دلیل همین پیش داوری ها و دشمنی هاست که پان ترکیسم ناچار است به شیوه ای تدریجی و محتاطانه تکامل پیدا کند. در اینجا باید آنچه را که “اصل ختنه” می نامیم به کار گرفت. در جریان ختنه، کودک را با اسباب بازی، شکلات، شیرینی و نقل و نبات سرگرم می کنند، اما هنگامی که آن اتفاق گریزناپذیر روی دهد، گریه کردن یا مقاومت فایده ای ندارد. برهمین اساس توصیه می شود که در جریان مرحلۀ نخستین جنبش، ملت های ترک تبار بیشتر بر استقرار روابط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی میان ترک ها تاکید کنند. اهداف سیاسی را باید تا مرحلۀ بعد به تعویق انداخت.3
این دکترین گفته یا نگفته، آگاهانه یا ناخودآگاه در دستور کار تمامی قوم گرایان قرار دارد و با جدیت پیگیری می شود. تنها دودهه از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که یکی از اصلی ترین بهانه های آن بهانه های زبانی و قومی بود می گذرد و ملت ایران هزینه سنگینی را در پی آن پرداخته است بررسی این تجربه نیز به درستی نشان می دهد که : “عراق از سالها پیش از آنکه در شهریور 59 تانکهای خود را به استان خوزستان روانه کند و خانه‌ها و شهرهای این استان را با خاک یکسان نماید، تجاوز خود را به این منطقه تدارک دیده بود… جنگ تحمیلی از جبهۀ فرهنگی آغاز شد. سالها پیش از آنکه تانکها و زره پوشهای بعثیان به سرزمین ایران سرازیر شود و گلوله‌های سربازان عربِ بعثی قلب جوانان ما را سوراخ کند، سیاستمداران ورشکستۀ عرب نقشه‌های جغرافیایی را تحریف کرده بودند… تجاوز فرهنگی از طریق تحریف حقایق تاریخی مقدمۀ تجاوز نظامی است و کتابها و نشریّات و نقشه‌ها طلایۀ تانکها و زره پوشهاست.”4
دکتر نصرالله پورجوادی پس از این مقدمه به بررسی و نقد کتاب ” سیری در تاریخ زبان و لهجه‌های ترکی” به قلم دکتر جواد هیئت پرداخته و در پایان یادآور شده است: “ما نمی‌توانیم زبان فارسی را در حدّ زبان اسپرانتو در ایران تنزل دهیم، و آذربایجان را از لحاظ فرهنگی از ایران جدا کنیم و انتظار داشته باشیم که به استقلال سیاسی و وحدت و تمامیت ارضی کشور لطمه‌ای وارد نیاید. این برای ملت ما قابل درک است که بیگانگان خواب تجزیۀ ایران را ببینند و با قوای نظامی خود، پس از تجاوز فرهنگی، به خاک ما حمله کنند، ولی چیزی که برای ما قابل تحمل نیست این است که هموطنان ما سخنانی را القا کنند که مقدمۀ تجزیۀ کشور و حملۀ بیگانگان به خاک ما باشد. این گناهی است که ملت ایران بر نویسنده و ناشر این سخنان نخواهد بخشود.”
این سخن جای تأمل بسیاری دارد. در حالی که کشوری نظیر فرانسه در قلب اروپا حاضر به پذیرش اعلامیه حقوق زبانی سازمان یونسکو نمی شود و آن را خلاف قانون اساسی و وحدت ملی خود تلقی می کند یا طرح آموزش چندزبانی در ایالت کالیفرنیا که بیش از سی درصد ساکنینش را اسپانیولی زبانان تشکیل می دهد رد می شود نسخه های استرالیایی و انگلیسی و فرانسوی برای جوامع در حال توسعه این است که ” اگر حل مسئله زبان در کشور بسیار فقیری چون اتیوپی ممکن شده است، پس چرا نتوان آن را در کشورهای دیگر نیز ممکن ساخت؟” این در حالی است که گویش های ایرانی فاقد پیشینه نوشتاری و علمی هستند حال آنکه آلمانی زبانان و اسپانیولی زبانان فرانسه و اسپانیولی زبانان کالیفرنیا از سابقه گسترده ای از فرهنگ نوشتاری و علمی برخوردارند و کاربرد این زبان ها با کمترین مشکل و مانعی می تواند در دسترس قرار گیرد اما به سادگی با مخالفت و ممانعت برخورد می شود اما ما به سهولت فریفته نسخه های استرالیایی می شویم! در واقع این نوشتار به دنبال تشریح موانع و لوازم ناممکن آموزش به زبان مادری در ایران نبود وگرنه برشمردن همین موانع به خودی خود منادیان این شعار عوام فریب را با کثیری از معماهای حل نشدنی مواجه خواهد کرد. آن چه که در اصل 15 قانون اساسی آمده است آشنایی با زبان و ادبیات مادری به عنوان یک میراث فرهنگی امری جدا و پسندیده است اما میان “آموزش زبان مادری” و “آموزش به زبان مادری” بسیار بیشتر از یک “به” ساده فاصله است.
1. Atlas of the World’s Languages in Danger, Published by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, with the support of the Government of Norway, Place de Fontenoy Paris, UNESCO 1st edition 1996, 2nd edition 2001, 3rd edition 2010
2. محمدامین رسول زاده، گزارش هایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه رحیم رئیس نیا، تهران، نشر شیرازه، 1387، ص225
3. جیکوب لاندو، پان ترکیسم یک قرن در تکاپوی الحاق گری، ترجمه حمید احمدی، تهران، نشر نی، چاپ دوم 1386، پیوست: صابر زیان بدرالدین، پان ترکیسم: گذشته، حال و آیندۀ آن، ص374
4. نصرالله پورجوادی، ایران مظلوم، نشریهٔ نشر دانش، سال 7 شماره5، مرداد – شهریور 1366
_________________
منبع: اعتماد،31 فروردین
