سخنرانی دکتر احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

۲۱ دی, ۱۳۹۲
سخنرانی دکتر احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه

غیر رسمی و دانشگاهی و در حضور جمع کثیری از اساتید دانشگاه، دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد علوم سیاسی و روابط بین الملل از دانشگاه های مختلف تهران، پژوهشگران “مقیم” و “مهمان” پژوهشکده، و تعدادی از سفرای خارجی مقیم تهران مطرح کرد و به سئوالات حضار پاسخ داد. دکتر کیهان برزگر نیز ریاست نشست را بر عهده داشت. گزارش این نشست در پی می آید.

 
دکتر داود اوغلو: “…آرزوی من این است که طرابوزان و بندرعباس، این راه های حمل و نقل، پرمشغله ترین بنادر شوند زیرا آنها کوتاه ترین مسیر برای دستیابی به اروپا ـ آسیا هستند.”
 
جلسه با خوشامد گویی دکتر برزگر رئیس پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه آغاز شد. دکتر داود اوغلو در ابتدا بیان کرد که وی طی ده سال گذشته، چندین بار به تهران آمده است، ولی فرصت تعامل با افراد دانشگاهی ایران را نداشته و این فرصت مغتنمی برای طرح دیدگاه هایش است. به این دلیل، وی از مسئولین مرکز مطالعات خاورمیانه دکتر سید حسین موسوی و دکتر برزگر برای فراهم کردن این فرصت تشکر کرد. سپس، دکتر برزگر نیز از او برای پذیرش دعوت پژوهشکده علی رغم برنامه فشرده و پرمشغله ای که او در تهران دارد، سپاسگزاری کرد.
 
 در ادامه، پیش از سخنرانی دکتر داود اوغلو، رئیس پژوهشکده به معرفی وی به اختصار پرداخت: وی از سال 2009 تاکنون وزیر امور خارجه ترکیه و پیش از آن، مشاور ارشد عبدالله گل نخست وزیر سابق و رئیس جمهور فعلی ترکیه، یک استراتژیست و دانشمند سیاسی منطقه گرا است. همچنین، دکتر برزگر بیان کرد که از دیدگاه وی، مهم ترین و ارزشمندترین نکته درباره آقای داوداوغلو، اعتقاد وی به ضرورت روابط فزاینده ایران و ترکیه است؛ او در نوشته هایش بیان می کندظ که ایران و ترکیه در مسائل منطقه ای عمق استراتژیک در روابط دارند؛ در این راستا، او تاکید کرد که این دیدگاه آقای داوداوغلو برای ما بسیار مهم است، زیرا ما با منطقه ای سروکار داریم که آمیخته با مسائل ایدئولوژیکی، هویتی، ارزش محور و سیاست قدرت است و هیچ کشوری به تنهایی نمی تواند به حل مشکلات پیش رو بپردازد و در این لحظه مهم، تنها افزایش همکاری های منطقه ای است که می تواند به حل مسائل منطقه ای کمک کند.
 
سپس، دکتر احمد داود اوغلو به طرح نقطه نظرات خود در جمع کثیر پژوهشگران، اساتید و دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد حاضر در پژوهشکده پرداخت. در ابتدا، او به آقای دکتر جواد ظریف به دلیل کسب موفقیت بزرگ در مذاکرات هسته ای تبریک گفت. در این ارتباط، او عنوان کرد ترکیه بسیار خوشحال است که گروه 1+5 و ایران به توافق دست یافته اند و همچنین امیدوار است در این 6 ماه، همه طرفین مثبت باشند و به موافقتنامه ای نهایی دست پیدا کنند. در این صورت، این خبری خوب خواهد بود؛ بهترین خبر در چند سال گذشته در منطقه مان. درنهایت، در ارتباط با فعالیت های هسته ای کشورها، او اظهار کرد که ترکیه براساس این دو اصل از همه این نوع موافقت نامه ها حمایت می کند: اول آنکه، ترکیه نمی خواهد که در منطقه و کل جهان تسلیحات هسته ای وجود داشته باشد و از این رو، خواهان امحای کامل تسلیحات هسته ای است؛ دوم آنکه، اگرچه منابع طبیعی متعلق به کشور یا کشورهای خاصی است، اما تکنولوژی انباشت قدرت ذهنی انسان طی قرن ها می باشد؛ بنابراین، همه ملت ها از حق مساوی دستیابی به فناوری صلح آمیز هسته ای همچون دیگران برخوردار هستند.
 
محور بعدی سخنرانی دکتر  داود اوغلو درباره تحول نظام بین المللی و چگونگی تاثیرگذاری این تحول بر منطقه خاورمیانه بود. همچنین، او در این بخش به مشکلات اصلی و رویکرد سیاست خارجی ترکیه در قبال آنها اشاره کرد. در این زمینه، او بیان کرد که وی در 1999، در پاسخ به مقاله فرانسیس فوکویاما، مقاله ای انتقادی نوشت و در آن، مطرح کرد که تاریخ پایان نخواهد یافت. بلکه، تاریخ پرشتاب تر از گذشته، حرکت خواهد کرد زیرا فناوری تشدید می شود و بحران های جهانی براساس تنش های گوناگون و درنتیجه ضرورت تنظیم دوباره نظام بین المللی وجود دارند. همچنین، او تاکید کرد که تاریخ سریع تر شکل می گیرد. بنابراین، ظرفیت فکری و قدرت تخیل ما باید جلوتر از تاریخ باشد؛ اگر ما به اصولی خاص یا تصورات اشتباه بچسبیم ـ گویی که جنگ سرد هنوز ادامه دارد ـ نمی توانیم خود را با تاریخ پرشتاب جهانی وفق دهیم.
 
در ادامه، وزیر امور خارجه ترکیه به توضیحاتی دقیق تر درباره تحول نظام بین المللی پرداخت. در این خصوص، او توضیح داد که جنگ های 30 ساله در قرن هفدهم با نظم وستفالیا خاتمه یافت. پس از جنگ های انقلاب فرانسه و جنگ های ناپلئونی، کنگره وین در 1815 به منظور تعیین قوانین بازی جدید شکل گرفت که این امر منجر به شکل گیری نظام موازنه قدرت در اروپا و نیز استعمارگرایی در دیگر بخش های جهان در قرن نوزدهم شد. پس از آن، جنگ های جهانی اول به وقوع پیوست که منطقه ما را تحت تاثیر قرار داد، جغرافیای سیاسی جدیدی را در منطقه ما، بالکان، قفقاز و در اطراف ترکیه و ایران ایجاد کرد و دولت ها دور هم گرد آمدند تا درباره اصول مشترک عصر نوین ملت های جدید و پایان امپراطوری ها گفتگو کنند. به دلیل موفقیت آمیز نبودن این گفتگوها جنگ جهانی دوم به وقوع پیوست که پس از پایان آن، سازمان ملل ظهور کرد، ساختار اقتصادی ـ سیاسی بین المللی شکل گرفت و دوره جنگ سرد آغاز شد. در ادامه، او توضیح داد که پس از پایان جنگ سرد در 1989، کنگره ای همچون کنگره وین به منظور ایجاد اصول جدید یا نوع وستفالی نظم یا اصلاحات سازمان ملل ایجاد نشد.
 
 در اینجا، دکتر داوود اوغلو خاطر نشان ساخت که هنوز پس از گذشت بیش از 20 سال از پایان جنگ سرد، هیچ کنگره ای یا سازمان جدیدی یا دوباره شکل گیری نظام بین المللی (ساختاربندی دوباره) وجود ندارد. او در این باره عنوان کرد که از سال 1989 تاکنون را می توان دوره آتش بس طولانی نامید، نه صلح. زیرا از دیدگاه او، به بسیاری از مسائل بدون ایجاد اصولی جدید پاسخی داده نشده است؛ هنوز همان نظام سازمان ملل وجود دارد. چالش های جدیدی به ویژه بحران جهانی اقتصاد ظهور کرد، اما هنوز همان ساختارهای اقتصادی قدیمی وجود دارد. البته، در اقتصاد نسبت به سیاست راهکارهای بهتری اتخاذ شد. اما در جغرافیا و نظام سیاسی بین المللی نیاز به اصلاحات وجود دارد. در این راستا، او عنوان کرد که در این شرایط، باید دید که کدام مناطق و به چه دلیلی از این وضعیت دارند متاثر می شوند و به ویژه خاورمیانه چگونه به بهار عربی واکنش نشان داده است.
 
سپس، وی به دوره پساجنگ سرد اشاره کرد. از دیدگاه او، این دوره را می توان در سه زمین لرزه عمده خلاصه کرد. در این ارتباط، نخست، او به تعریف زمین لرزه پرداخت. زمین لرزه به معنای این است که فرد مجبور است فعال، پیشدست و آماده برای مجهز شدن باشد. وی این سه زمین لرزه و نتایج آن را این گونه برشمارد: نخست،زمین لرزه ژئوپلیتیکی 1991 در پی فروپاشی شوروی سابق و متعاقب آن، ظهور دولت های جدید و تاکید بر مفاهیم دموکراسی، لیبرالیسم و گسترش آزادی؛ دوم، زمین لرزه ای امنیتی 11 سپتامبر و در پی آن تغییر زبان سیاسی از آزادی به امنیت، و از سیاست لیبرال به سیاست محدود کننده تر؛ و سوم، زمین لرزه 2011 که شروع آن در 2008 با بحران اقتصادی اروپا و سپس تحولات بهار عربی در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در 2011 بود. از دیدگاه وزیر خارجه ترکیه، این زمین لرزه ها دلالت بر این دارند که ژئوفیزیک درحال حرکت است؛ زمین ثابت نیست. بنابراین، نه ساختارهای جهانی قابل اتکا هستند و نه چارچوب های منطقه ای؛ و ترکیه درست در مرکز این زمین لرزه ها واقع شده است. طی این زمین لرزه ها، به دلیل ائتلاف های بسیار شکننده، تروریسم پ. ک. ک و بحران اقتصادی، ترکیه بر آزادی تمرکز نکرد. بلکه، رویکرد ترکیه به دلیل این تهدیدات بیشتر امنیت محور بود.
 
در ادامه، وزیر امور خارجه ترکیه ضمن اشاره به به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه، به توضیح درباره اصول شش گانه اعلام شده توسیط حزب مزبور برای سیاست خارجی ترکیه پرداخت. همچنین، او  این اصول را به وضعیت سیاسی موجود در منطقه متصل کرد. پیش از بیان اصول شش گانه، او درباره متدولوژی به سه نکته مهم اشاره کرد. از نقطه نظر وی، هنگامی که تاریخ بسیار سریع به جلو می رود، سه گزینه وجود دارد: نخست، تلاش برای حفظ وضع موجود (دشوار بودن حفظ وضع موجود همچون تلاش برای نگاه داشتن قایق بسیار شکننده در هنگام پیش آمدن سیل)؛ دوم، مدیریت بحران؛ سوم، رویکرد بصیرت اندیشانه (Visionary Approach) به معنای افزایش بصیرت پیش از آمدن بحران و سعی در درک سمت و سوی جریان تاریخ.
 
سپس، وی اصول شش گانه سیاست خارجی ترکیه را بدین ترتیب برشمارد و به توضیح آنها پرداخت: نخست، موازنه جدید میان آزادی و امنیت: برقراری تعادل میان امنیت و آزادی؛ مشروع ترین نظام سیاسی، نظام سیاسی ایی است که حداکثر آزادی را بدون به مخاطره انداختن امنیت برای شهروندان خود تامین کند. امروزه، در جهان عرب، مردم به این دلیل در جستجوی یک نظام سیاسی جدید هستند که به دلیل تمرکز صرف بر امنیت، حوزه آزادی بسیار محدود است؛ دوم، به صفر رساندن مشکلات با همسایگان به منظور از میان بردن تهدیدات خارجی. البته، داشتن بهترین روابط و مشکل صفر با همسایگان به معنای زندگی در بهشت نیست. حتی برادرها و خواهرها نیز با یکدیگر مشکل دارند. درواقع، هدف به حداقل رساندن مشکلات صفر و به حداکثر رساندن همگرایی با همسایگان است؛ سوم، سیاست منطقه ای فعال به منظور پیشگیری کردن از وقوع بحران در بالکان، قفقاز، خاورمیانه و آسیای مرکزی؛ چهارم، روابط ترکیه با ایالات متحده و ناتو جایگزینی برای روابط آن با روسیه یا روابط ترکیه با روسیه جایگزینی برای روابط این کشور با اتحادیه اروپا نیست. ترکیه روابط خود را با همه شرکای جهانی حفظ خواهد کرد و تمایل آن برای عضویت در اتحادیه اروپا مانعی برای گسترش روابطش با سایر کشورها نخواهد بود؛ پنجم، گشایش [پنجره سیاست خارجی ترکیه] به مناطق جدید همچون آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای شرقی به منظور تاثیرگذاری جهانی؛ ششم، کسب موقعیت های بین المللی بیشتر. ترکیه هم اکنون یا عضو کامل یا عضو ناظر تقریبا همه سازمان های منطقه ای است؛ از بلوک تجاری مرکوسر تا اتحادیه آفریقا. اخیرا نیز ترکیه به گفتگوی همکاری های آسیایی در بحرین ملحق شد.
 
در ادامه، وزیر امور خارجه ترکیه چالش های جدید ترکیه بیان کرد. از دیدگاه او، نخستین چالش، بحران جهانی اقتصاد است که موازی با بهار عربی بوده است. در این زمینه، او اشاره کرد که دلیل اتخاذ سیاست خارجی چند بعدی در زمان بحران اقتصاد جهانی، میزان وابستگی ترکیه به کشورهای اروپایی تقریبا از 55 درصد به 35 درصد تنزل یافت و میزان وابستگی این کشور به کشورهای همسایه از 8 درصد به 32 درصد افزایش یافت. سپس، وی ضمن اشاره به دومین چالش یعنی بهار عربی اظهار کرد که ترکیه از آغاز این تحولات در تونس تا به امروز همواره به دو اصل در این باره پایبند بوده است. نخست، حمایت از مطالبات به حق مردم؛ دوم، انجام هرگونه اقدام ممکن برای روند گذار از طریق اقدامات دیپلماتیک. همچنین، او ضمن اشاره به تحولات جهان عرب بیان کرد که ترکیه در هیچ یک از بحران های داخلی کشورهای عربی مداخله نکرده است. اما هنگامی که مطالبات مردمی مطرح شد، ترکیه سعی کرد “جریان تاریخ” را درک کند؛ هیچ رژیم خودکامه ای در این عصر فناوری نمی تواند پایدار باقی بماند؛ همچون دهه های 1950، 1960 هنگامی که فقط یک ایدئولوژی یا یک حزب حاکم بود. ترکیه فکر نمی کرد که مبارک آیا شیعی است یا سنی؛ اصول مهم هستند: اصول احترام به خود و احترام به افراد. همچنین، او اشاره کرد که در عین حال، ترکیه در هیچ کجا، دیپلماسی را متوقف نکرد. به عنوان مثال، در لیبی، تا چندین ماه، ترکیه سعی در متقاعد کردن قذافی برای عدم حمله به بنغازی را داشت.
 
دکتر داود اوغلو در پایان بخش سخنرانی خود ضمن اشاره به وجود تنش و مشکلات در منطقه اظهار کرد که راه چاره اصلی را در این دو اصل مهم می توان خلاصه کرد: نخست، انجام گفتگوهای سیاسی بیشتر میان کشورهای منطقه به ویژه گفتگوی ترکیه و ایران که مهم ترین گفتگو در این مرحله حساس است؛ در برهه ای که تنش های قومی درحال افزایش است؛ دوم، ضرورت وابستگی متقابل اقتصادی. میان جوامعی که وابستگی متقابل اقتصادی وجود دارد، استفاده از خشونت علیه یکدیگر وجود نخواهد داشت. سپس، وی اشاره کرد که بر مبنای رویکرد بصیرت اندیشانه، به طور کلی، چهار اصل در ارتباط با همگرایی منطقه ای وجود دارد: گفتگوی سیاسی، وابستگی متقابل اقتصادی، همزیستی چند فرهنگی و همزیستی چند قومیتی.
 
درنهایت، او اظهار کرد که این نوع زیرسیستم به ساختن دوباره نظام بین المللی کمک خواهد کرد. اما اگر ما نتوانیم مشکلات را حل کنیم، درواقع، مراکز بین المللی قدرت را هدایت می کنیم تا به رهبری همه بحران های منطقه مان بپردازند. بنابراین، اکنون دقیقا زمان همکاری های منطقه ای است؛ اکنون دقیقا زمان گفتگو درباره دیدگاه ها است؛ نه فقط مدیریت بحران یا تلاش برای حفظ وضع موجود. از این لحاظ، گفتگوی ترکیه و ایران به عنوان دو بازیگر منطقه ای بزرگ، یک رابطه تاریخی است.
 
در بخش دوم این نشست، حضار به طرح سوالات و دیدگاه های خود پرداختند. وزیر امور خارجه ترکیه در پاسخ به سوالی در مورد دخالت ترکیه در بحران سوریه از طریق اجازه دادن به ارسال سلاح و به نوعی حمایت از گروههای شبه نظامی افراطی در این کشور اظهار داشت که ترکیه هیچوقت از گروههای تروریستی حمایت نکرده و نخواهد کرد. مسئله مهم این است که همه ما بر علیه انجام هرگونه اعمال تروریستی و مجرمانه از سوی هر یک از طرف های درگیر متحد باشیم. ایشان همچنین اظهار امیدواری کرد که مسئله تروریسم با کمک و همکاری کشورهای منطقه، ایران، عربستان سعودی و مصر حل شود.
 
دکتر داود اوغلو در پاسخ به سئوالی درباره دیپلماسی انرژی ترکیه و همکاری های ایران و ترکیه در حوزه انرژی بیان کرد ترکیه یکی از بزرگ ترین کشورهای تقاضا کننده انرژی است و همچنین، این کشور به عنوان یکی از راهبردی ترین کشورها در میان کشورهای ترانزیت دنیا به ویژه ترانزیت انرژی است. عرضه انرژی نیز در ایران و خلیج فارس است. اگر ما این ظرفیت ها را در کنار یکدیگر قرار دهیم، بازار انرژی اروپا نیز از آن استفاده خواهد کرد. این خطوط لوله، جاده ابریشم جدیدی میان دو کشور خواهد بود و این چشم انداز آینده برای ایران و ترکیه است.
 
همچنین، وی در پاسخ به سوال دیگری درباره موضع ترکیه در قبال اعلامیه استقلال کردهای شمال سوریه اظهار کرد که درخصوص شمال سوریه، ما مخالف شکل گیری دوفاکتوی [دولت کردی] در سوریه هستیم. چنانچه پارلمان جدیدی تاسیس شود، آنها تصمیم خواهند گرفت که چه اقدامی انجام دهند، نه ما. اما باید توجه داشت که اگر گروه های کردی اعلام کنند که این منطقه متعلق به ما است، سنی ها و دیگران نیز این موضوع را مطرح خواهند کرد و این به معنای تجزیه سوریه خواهد بود که خوب نمی باشد.
 
در ادامه، دکتر حمید احمدی استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران دیدگاه خود را درباره روابط تاریخی ایران و ترکیه بیان کرد. در این باره، او اظهار کرد که با توجه به چالش های کنونی منطقه ای، ایران و ترکیه مسئولیت بزرگی در منطقه دارند و آنها قادر به انجام بسیاری کارها در گذشته بوده اند و هم اکنون این توانایی را  دارند. اما متاسفانه، به نظر می رسد که ما میراث مشترکمان را فراموش کرده ایم؛ هم ایران و هم ترکیه در گذشته بسیار مهم بوده اند. در این ارتباط، می توان به دو مثال اشاره کرد: نخست، عهدنامه قصر شیرین یا ذهاب که در 1639، پس از 130 سال جنگ، میان امپراتوری های ایران و عثمانی منعقد شد. این عهدنامه 9-8 سال پیش از معاهده وستفالی بود. به نظر می رسد که کشورهای غربی از ایران و ترکیه یاد گرفتند که معاهده وستفالی را میان خود منعقد کردند و امروزه نظریه پردازان غربی این معاهده را آغاز نظام جهانی قلمداد می کنند؛ دوم، امضای پیمان سعدآباد در 1937 میان ایران و ترکیه که پس از آن، عراق و افغانستان نیز به آن ملحق شدند. درواقع، هنگامی که همه کشورهای دموکراتیک غربی با یکدیگر می جنگیدند، ایران و ترکیه نخستین عهدنامه قرن بیستم را برای دستیابی به صلح و ثبات منطقه ای امضا کردند. بنابراین، درحال حاضر، به دلیل این میراث تاریخی است که ما می توانیم دورهم جمع شویم. از این رو، ایران و ترکیه می توانند با یکدیگر مشکلات منطقه ای را حل کنند. ما نباید انتظار داشته باشیم که غرب یا سازمان ملل متحد به منطقه بیاید و مشکلات منطقه را حل کند یا درباره آنها مذاکره کند.
 
سپس، دکتر داود اوغلو ضمن اظهار موافقت کامل خود با دیدگاه دکتر حمید احمدی بیان کرد که عهدنامه قصر شیرین نمونه خوبی از صلح طولانی مدت پایدار میان همسایگان است. بنابراین، ترکیه و ایران روابط تاریخی دارند و یکدیگر را نه تنها به عنوان دو ملت بلکه به عنوان دو دولت قدیمی و سنتی می شناسند. هفته گذشته، هنگامی که از من در میزگردی در یکی از پژوهشکده های واشگنتن درباره روابط ایران و ترکیه پرسیده شد، من بیان کردم که ترکیه و ایران سنت های قوی دارند، آنها یکدیگر را درک می کنند حتی اگر متفاوت باشند. آنها ارزشهای یکدیگر را می شناسند حتی اگر گاهی اوقات دیدگاه های متفاوتی دارند. همچنین، من به معاون رییس جمهور، آقای جهانگیری بیان کردم که روابط ایران و ترکیه می تواند و باید اساس ثبات در منطقه باشد. من در کتاب خود روابط ایران و ترکیه را با روابط آلمان و فرانسه مقایسه کرده ام. پس از معاهده قصر شیرین، طی چهار قرن، ارتش آلمان بارها به فرانسه و نیز ارتش فرانسه بارها به آلمان هجوم برد. اما پس از جنگ جهانی دوم، آنها تصمیم گرفتند که در کنار یکدیگر قرار گیرند و اتحادیه اروپا ظهور یافت. درحال حاضر، ترکیه و ایران طی چهار قرن گذشته تقریبا هیچ جنگی علیه یکدیگر نداشته اند. ظرفیت های “مکمل بودن” ایران و ترکیه از لحاظ جغرافیا، اقتصاد و انرژی بسیار بیشتر از آلمان و فرانسه است. اگر ایران و ترکیه همواره کنار یکدیگر باشند، این امر نه تنها به نفع آنها خواهد بود، بلکه ثباتی بزرگ را در پی خواهد داشت. همچنین، باید گفت که طولانی ترین کریدور حمل و نقل از شمال غرب به جنوب شرق، متعلق به ایران و ترکیه است. آرزوی من این است که طرابوزان و بندرعباس، این راه های حمل و نقل، پرمشغله ترین بنادر شوند زیرا آنها کوتاه ترین مسیر برای دستیابی به اروپا ـ آسیا هستند.
 
در پایان این نشست، دکتر کیهان برزگر رئیس پژوهشکده به ذکر نکاتی مهم درباره روابط ایران ـ ترکیه پرداخت. در این باره او اظهار کرد که ترکیه و ایران صدها دلیل برای همکاری با یکدیگر دارند و فقط دلایل ناچیزی برای عدم همکاری با یکدیگر می توانند داشته باشند. از دیدگاه او، در این چارچوب، اقتصاد و جغرافیا بسیار اهمیت دارند. بر اساس این دو عامل بعید است که نوعی رابطه تقابلی در روابط ترکیه و ایران بروز پیدا کند؛ حتی اگر منطقه در تلاطم و وضعیت آشتفته ای قرار داشته باشد. به عنوان نکته پایانی، او بیان کرد که در منطقه خاورمیانه، تا حدی ایدئولوژی و سیاست دولت ها را به سوی روابط اقتصادی و مبادلات سوق می دهد. اما در ارتباط با روابط ایران و ترکیه، بیشتر اقتصاد است که دو کشور را از لحاظ سیاسی به یکدیگر متصل می کند. بر این مبنا، ایران و ترکیه از یکدیگر دارند حمایت می کنند تا نوع جدیدی از همکاری واقع گرایانه را درباره مسائل منطقه ای گسترش دهند.
 
 
گزارش: فهیمه قربانی، پژوهشگر در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه