تاسیس موزه شیخ محمد خیابانی در تبریز/ اهداف و شعارهای نهضت آزادیستان چه بود؟

۲۵ شهریور, ۱۳۹۸
تاسیس موزه شیخ محمد خیابانی در تبریز/ اهداف و شعارهای نهضت آزادیستان چه بود؟

به گزارش خبرگزاری مهر فاز نخست خانه موزه “شیخ محمد خیابانیهمزمان با نود و نهمین سالگرد شهادت وی با حضور مسئولین، استادان و صاحبنظران تبریز و استان به بهره برداری خواهد رسید.

مرتضی آبدار مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان صبح امروز یک شنبه در جمع خبرنگاران با تاکید بر اینکه ارائه برخی اسناد، تصاویر و اطلاعات تاریخی مربوط به شیخ محمد خیابانی تلاش کوچک در راستای بزرگداشت یاد و نام این مبارز نام آشنا است، اظهار کرد: به دلیل اقدامات و خدمات بی‌شمار شیخ محمد خیابانی، سال‌ها تلاش در راه مشروطیت، تلاش در مسیر حفظ استقلال و تمامیت ارضی ایران و تأمین آزادی سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی کشور، بازآفرینی خانه وی بسیار مهم و ضروری بود.

وی با بیان اینکه محتوایی ارزشمند و جذاب از اسناد نویافته و تندیس های مربوط به سران «نهضت آزادیستان» در این خانه موزه به نمایش در خواهد آمد، ادامه داد: اداره کل میراث فرهنگی استان در تلاش است تا آرشیو پژوهشی غنی و قابل استنادی نیز برای پژوهشگران و محققان عرصه مطالعات تاریخ معاصر ایران در این خانه موزه فراهم نماید.

آبدار در خاتمه ضمن قدردانی از همکاری صمیمانه بخش خصوصی در تامین محتوای این موزه، خاطرنشان کرد: همزمان با آغاز فعالیت فاز نخست خانه موزه “شیخ محمد خیابانی”، از لوگوی اختصاصی این خانه موزه رونمایی خواهد شد.

شیخ محمد خیابانی چه کرد؟

به گزارش «وب سایت خبری- تحلیلی آذریها» شیخ محمد خیابانی مبارز وطنخواه تبریزی بود که در اعتراض به قرارداد 1919 که استقلال ایران را به مخاطره می انداخت، قیام کرد. وی شعبه ایالتی حزب دموکرات ایران را نمایندگی می کرد و در عین حال با جبهه پان ترکیسم در قفقاز و عثمانی مقابله کرد. شیخ محمد خیابانی در پی اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، توسط قوای اشغالگر عثمانی و حکومت ترکان جوان در ترکیه به قارص تبعید و روزنامه وی به نام«تجدد» تعطیل و به جای آن روزنامه ای با نام «آذرآبادگان» توسط عنصر خائن و وابسته به عثمانی به نام تقی رفعت راه اندازی کردند که دوام چندانی نداشت. تقی رفعت پس از خروج اشغالگران از ایران و در اثر ننگ و بدنامی ناشی از خیانت به کشور، خودکشی کرد.

نهضت آزادستان خیابانی چه بود

نهضت آزادستان خیابانی در اعتراض به تاسیس کشوری جعلی در شمال رود ارس به نام جمهوری خلق آذربایجان در 1918 راه اندازی شد. شیخ محمد خیابانی به همراه بسیاری دیگر از ایرانیان مانند میرزا کوچک خان جنگلی با این استدلال که شمال رود ارس هیچگاه آذربایجان نامیده نشده است ( به جز نخجوان) و حزب مساوات با سوءنیت خاص این نام را بر روی سرزمین آران و آلبانیا گذاشته است، موقتا نام ایالت آذربایجان را به آزادستان تغییر دادند.

شیخ محمد خیابانی،در حوزه هویت ملی نیز سیاست های دقیقی را اجرا کرد. وی به حاکمیت ملی و زبان فارسی اهمیت زیادی داد و در تمام شعبات حزبی و مدارس نظام تک زبانی را حاکم ساخت.

اهداف خیابانی دموکراسی و حاکمیت ملت

شیخ محمد خیابانی در یکی از سخنرانی های خود هدف قیام آزادستان را چنین بیان می کند: « ما می خواهیم حاکمیت ملی را در مملکت خود تاسیس نماییم» و در جای دیگر می گوید: « قیام می خواهد اصول حاکمیا ملی را در ایران تاسیس کند».  وی می گفت: « ما مصمم هستیم از تبریز شروع کرده آزادستان و سپس تمام ایران را به یک حکومت ملی و آزاد نائل گردانیم». خیابانی معقتد بود: در مسلک ما ایران مالِ ایرانیان است… این شعار ماست و ما به نام ایرانیت،بهترین عقاید و مسلک ملل جدید را اخذ و تمثیل خواهیم نمود».

نفرت تاریخ نگاری دولتی رژیم باکو از شیخ محمد خیابانی

تاریخ نگاری دولتی یا همان تاریخ نگاری وارونه در «جمهوری باکو» کینه و خصومت ویژه ای نسبت به شیخ محمد خیابانی دارد. شیخ محمد خیابانی، چه در زمانی که در باکو حضور داشت و چه در زمانی که در تبریز مبارزه می کرد با حزب مساوات و تُرکان جوان مبارزات قلمی و علمی زیادی انجام داد.

«به هنگام تاسیس یک حکومت قلابی به نام جمهوری خلق آذربایجان که در حقیقت ابتدا تحت قیمومت نیروهای بریتانیایی در قفقاز و سپس عثمانی اداره می شد، شیخ محمد خیابانی نسبت دزدیدن نام آذربایجان هشدار داد و در نهایت نام آذربایجان ایران را به آزادستان تغییر داد.  از نظر تاریخ نگاری رژیم باکو مبارزات شیخ محمد خیابانی در آن سالها تحت تاثیر و مدیریت بلشویک ها صورت می گرفت. اتهام خنده داری که طرح آن صرفا از سوی افرادی بر می آید که قصد دارد، بر روی یک دروغ تاریخی بزرگ سرپوش بگذارند. زیرا اگر ثابت شود که نام یک کشور در نتیجه دروغ، سرقت و تحریف ایجاد شده است، مردم آن کشور به همه چیز شک خواهند کرد. به همین دلیل است که جمیل حنسلی، در کتاب خود به نام «سیاست خارجی جمهوری خلق آذربایجان» مبارزات شیخ محمد خیابانی را تحت تاثیر «بلشویک های ارمنی» نامیده است. وی می نویسد:

 « به طوری کلی اسناد زیادی وجود دارد که بلشویک ها در جریانات اتاق افتاده در آذربایجان ایران دست داشتند. شخصیت بزرگی چون شیخ محمد خیابانی انسانی وارسته بر اساس زیرساخت هایی که بلشویک ها در آذربایجان ایران صورت داده بودند به جمهوری آذربایجان با حس حسادت نگاه کرد و دولتی را که در آذربایجان ایران تشکیل داده بود به نام آزادستان خواند. که این نشان دهنده توطئه بلشویک و نفوذ آنان در جنبش های مردمی در ایران بوده است. شیخ محمد خیابانی به دولت تشکیل شده در شمال که بنام آذربایجان بود به دیده حسادت نگاه می کرد» (ص: 463).

ظاهرا حکومت تاسیس شده نیم بندی که فقص یکسال و نیم عمر داشت و در نتیجه خلا قدرت یا انتقال قدرت از حکومت تزاری به اتحاد شوروی تاسیس شده بود یعنی در زمانی که سرزمین های سابق تحت سلطه تزارها صاحبی نداشت، از نظر جمیل حسنلی « یک دولت» حساب می شود. هیچ یک از کشورهای دنیا به جز «عثمانی» این جمهوری جعلی خلق آذربایجان را در این یکسال به رسمیت نشناختند. بریتانیا نیز که مشغول استخراج و غارت نفت خزر و میدان های نفتی باکو در آن تاریخ بود به صورت دفاکتو آن را به رسمیت می شناخت ولی عملا همه شئون مهم این به اصطلاح دولت را اداره تحت قیمومت خود اداره می کرد. برای مثال رئیس پلیس و فرمانداران شهرها مستقیما توسط محمدامین رسولزاده یا فتحعلی خوینسکی  منصوب نمی شدند بلکه باید مورد تایید ژنرال تامسون (فرماندهی نیروهای متفقین در شرق قفقاز) قرار می گرفتند.

جمیل حسنلی از میان آن  همه «اسناد زیاد» که به آن اشاره دارد، حتی یک مورد را در خصوص دخالت بلشویک ها در نهضت آزادستان ارائه نمی دهد. همانطور که می دانیم رابطه خیابانی با جنبش جنگل که به بلشویک ها نزدیک بودند، رابطه ای خوبی نبود و خیابانی آنها را به دلیل وابستگی فکری سرزنش می کرد. اینجا است که ادعای دروغین و بی سند و مدرک جمیل حسنلی رنگ می بازد.

اما اسناد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد همین حکومت مستعجل مساوات در گنجه، که نام جمهوری خلق آذربایجان بر آن گذاشته بودند،عروسکی خیمه شب بازی در دستان بریتانیای کبیر برای غارت نفت خزر و سپس عروسکی موقت در دست عثمانی ها و ترکیه بود. همان طور که دیدم، لنین و آتاترک بر سر این موضوع به زودی به تفاهم رسیدند و آنکارا دست از حمایت مساوات برداشت. حکومت مساوات به صورت یک شبه در هتلی در تفلیس متولد و سپس در گنجه مستقر گردید. مردم آران در تاسیس آن نقشی نداشتند در اضمحلال آن نیز نقشی نداشتند. آیا شیخ محمد خیابانی چنین حکومت مصنوعی که «همه چیز» آن دروغ بود را باید به رسمیت می شناخت؟

در همین زمینه بخوانید:

چگونه تاریخ را تحریف میکنند: معرفی موسی خیابانی به عنوان نوه شیخ محمد خیابانی