در سال 1389 نوشته شده است. نظر به همسایگی دیرینه بین ایران و ترکیه و تعاملات دولتی که عمر آن بیش از تاسیس بسیاری از کشورهای مهم جهان است، بررسی و مطالعه روابط این دو کشور در طول زمان به ویژه از منظر فرهنگی اهمیت زیادی دارد. این مطالعه مستلزم شناخت چالش ها و فرصت های فرهنگی بین دو ملت است. از سوی دیگر شناخت دقیق نقاط چالش زا این امکان را برای تجربه اندوزی و پرهیز از اتخاذ سیاست هایی از این دست فراهم می آورد.
کتاب حاضر در این چنان فضایی تهیه شده و سعی نویسنده بر آن بود است که با رفتن به عمق مناسبات تاریخی و فرهنگی دو کشور به ویژه در دوران معاصر به آسیب شناسی جدی در حوزه روابط همسایه های دیرینه بپردازد.
فصل های نخست تا چهارم کتاب به ابعاد نظری تعامل فرهنگی در روابط بین الملل، منطقه ای، چالش ها و فرصت های این دست از روابط و سپس یک چهارچوب مفهومی در این خصوص می پردازد.
فصل پنجم به پیشینه روابط خارحی و تعاملات فرهنگی ایران- ترکیه می پردازد. این بخش از کتاب به عمق تاریخ رفته و با بررسی روابط ایران- عثمانی آغاز می شود و پس از پایان عثمانی به عصر جمهوریت در ترکیه و همین طور انقلاب اسلامی و تاثیر آن در تعاملات دو کشور می پردازد.
حمایت ترکیه از مخالفان جمهوری اسلامی، حمایت گاه به گاه ایران از کردهای ترکیه،مساله پان ترکیسم، روابط ترکیه و اسرائیل و… از چالش های روابط سیاسی دو طرف عنوان شده است.
همچنین تلاش ترکیه در گذشته برای نفوذ در بین قشر تحصیلکرده ایرانی از طریق اعطای بورس های تحصیلی و سپس استفاده از آنها در روابط فرهنگی غیر متعارف از دیگر نقاط چالشزای طرفین از دیدگاه این پژوهشگر بوده است. وی مشخصا به بورس و ترتبیت کسانی مانند «حمید نطقی» و «جواد هیات» که بعدها از فعالان جریان پان ترکی شدند اشاره می کند و می نویسد: بر اساس برخی گزارش ها، دولت ترکیه در سال های پس از شهریو 1320 به طور یک جانبه اقدام به داد بورس به یکصد دانشجوی ایرانی -که بیشترشان آذری بودند- کرد. برخی از این دانشجویان نظیر حمید نطقی و جواد هیات از فعالان جریان پان ترکیسم در سالهای بعد از انقلاب شدند.
در فصل ششم کتاب به چالش ها و فرصت های روابط فرهنگی پرداخته شده است.
در این فصل به نقاط مشترک دینی و تاریخی پرداخته و جاذبه های تمدنی دو کشور برای همدیگر مورد بررسی قرار گرفته است. هم چنین به نقاط چالشزا مانند شکاف مذهبی شیعه- سنی، تضاد بین ناسیونالیسم ایرانی و ترکی بررسی شده است.
در فصل ششم هویت طلبی رمانتیک پان ترکیستی به عنوانی یکی از فاکتورهای بدبینی ایرانی ها به برخی سیاست های ترکیه از اواخر عثمانی تا به امروز ارزیابی شده است.
از برآیند بررسی هایی که حمید احمدی در این فصل انجام داده است چنین بر می آید که اقدامات «تشکیلات مخصوصه» عثمانی و به ویژه «روشنی بیک» و نیز نهادهایی مانند تورک یوردو و تورک اجاقی چنان تاثیری در آغاز قرن بر ذهنیت ایرانی ها گذاشته است که هنوز قادر به فراموشی آن اقدامات نبوده و پیش فرض سیاست پان تورانیسم در ذهنیت سیاسی ایرانی ها نسبت به سیاستمداران ترکیه وجود دارد.
این بخش از کتاب اطلاعات مفیدی در خصوص فعالیت های «روشنی بیک» به دست می دهد و امیال و آمال پان تورانیست های عثمانی نسبت به ایران را مرور می کند.
فصل هفتم این کتاب دیپلماسی فرهنگی و جلوگیری از چالش ها است. از نظر «حمید احمدی» دو متغیر اصلی در روابط دو کشور تاثیرگذار است. اول رشد اسلام گرای رادیکال در ترکیه تحت تاثیر پیروزی انقلاب اسلامی و دوم هژمونی گفتارهای ناسیونالیستی در هر دو کشور.
از نظر «احمدی» ایران از وجود یک گفتار رمانتیک پان ترکی در ترکیه ناخرسند است و آن را به عنوان یک عامل تهدید ارزیابی می کند. متقابلا ترکیه نیز از حمایت جریان های ناسیونالیستی ایران از مبارزات کردهای ترکیه احساس خطر می کند. اما به کار گیری ابزار
می توان «حمید احمدی» را پرکارترین و مهم ترین استاد مطالعات
قومی حال حاضر ایران دانست
دیپلماسی فرهنگی یکی از موثرترین راهها برای از میان بردن چالش ناسیونالیسم افراطی در روابط دو طرف می باشد. از این منظر هم ایران و هم ترکیه باید ضمن پذیرش واقعیت ناسیونالیسم معتدل از آثار منفی افراطی گری در این مسیر اجتناب نمایند.
وی می نویسد «ایران» در صورت تمایل ابزار برنده تر و موثرتری با تکیه بر آرمان های «پان ایرانیستی» علیه ترکیه در اختیار دارد و می تواند ترکیه را نسبت به عواقب احتمال در پیش گرفتن سیاست های مشابه در قبال «کُردها» آگاه سازد.
موثرتر بودن ابزارهای پان ایرانیستی علیه ترکیه از این واقعیت سرچشمه می گیرد که بر خلاف «آذری ها» که در گذشته و اکنون به هویت و همبستگی ملی وفادار بوده و در راه ارتقای آرمان های ناسیونالیستی ایران نقش بسیار فعال بازی کرده اند، کردهای ترکیه بیشتر دارای مواضع ضد ترکی هستند و کوچک ترین سنخیتی میان آرمان های قومی خود با اهداف ناسیونالیسم تُرک احساس نمی کنند.
در نتیجه همانطور که سیاست های پان ترکی محافل ترکیه در گذشته با واکنش شدید آذریها روبرو شده، امروزه نیز ایرانیان آذری همان احساسات را در قبال سیاست های پان ترکی در پیش خواهند گرفت. تجربه فعالیت محافل کوچک پان ترک داخلی و استقبال نکردن مردم آذربایجان از آنها نشانه نبود «پایگاه مردمی» پان ترکیسم در ایران است.
ولی بر عکس کردهای ترکیه از دیرباز دوران قیام شیخ سعید پیران در 1925 -که به دنبال کسب حمایت ایران از مبارزات خود بود- از سیاست های حمایتی ایران از خودشان استقبال کرده اند. قیام آرارات و روابط بسیار خوب احسان نوری پاشا را نیز می توان به این لیست افزود.
وی سپس نتیجه می گیرد که بهتر است دو طرف از اتخاذ سیاست های تنش زا که هیچ سودی در عمل برای طرفین ندارد اجتتاب و پتانسیل های خود را مصروف امنیت و تعامل منطقه ای نمایند.
• ویژگی کتاب
«حمید احمدی»به عنوان نویسنده و پژوهشگر این اثر استاد دانشگاه تهران و قائم مقام پژوهشکده مطالعات خاورمیانه است. ویژگی مهم این پژوهشگر تسلط بر مباحث خاورمیانه اعم از جهان عرب و ترکیه از یک طرف و از احاطه بر بحث های قومی و موضوع ناسیونالیسم به طور خاص از طرف دیگر است. به جرات می توان «حمید احمدی» را پرکارترین و مهم ترین استاد مطالعات قومی حال حاضر ایران دانست که با چندین کتاب،ترجمه و مقاله پژوهشی به فارسی و انگلیسی شناخته می شود. تاثیر «احمدی» بر مطالعات هویتی و قومی در ایران به
اندازه است که می توان این حوزه را به قبل و پس از وی تقسیم بندی کرد. مهم ترین آثار این حوزه بین رشته ای از طرف او به نگارش درآمده است و دانشجویان وی در سالهای اخیر به نوبه خود بر روند این نوع از مطالعات و حتی سیاست گذاریها موثر بوده اند.
این ویژگی دو طرفه (آشنایی نویسنده با خاورمیانه و مباحث قومی) کتاب حاضر را به عنوان یکی از منابع ارزشمند و منحصر به فرد روابط ایران- ترکیه تبدیل کرده است.
کتاب حاضر مملو از کدهای و ارجاعات به تاریخ معاصر ترکیه و حتی ایران است که باعث آشنایی ملموس خواننده با مسائل قرن اخیر بین دو کشور می شود.
این کتاب از طرف پژوهشگاه فرهنگ،هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به چاپ رسیده است.
علاقه مندان به تهیه کتاب علاوه بر کتاب فروشی های معتبر می توانند با شماره تلفن : 88902213 یا 88902214 تماس بگیرند.
