آتش بس امضا شده توسط ارمنستان ، جمهوری آذربایجان و روسیه در نیمه شب به وقت مسکو در 10 نوامبر، اعمال شد، پایان جنگ 2020 در ناگورنو قاراباغ (آرتساخ) با هزاران مرگ غیر ضروری برای هر دو طرف رخ داد. این جنگ 30 ساله به شکل تاسف باری پر از محاسبات ژئوپلتیک بدبینانه بویژه از طرف روسیه است و توافق اخیر نیز از این قاعده مستثنی نیست.
پس نتیجه‌ی آتش‌بس چیست؟
در عمل، این به یک کاپیتولاسیون ارمنی می‌انجامد. آذربایجان تمام فتوحات نظامی خود را حفظ خواهد کرد. ارمنی‌ها تمام مناطقی را که پس از جنگ 94-1988 تصرف کرده بودند بازگرداندند، و فقط بصورت حاکمان دو فاکتو در ناگورنو قراباغ ا باقی ماندند. روسیه حتی از سال 1960 نیروی صلح‌بان برای پاسبانی از گذرگاه مستقر کرده بود، و اکنون آنها آنها حداقل برای پنج سال باقی خواهند ماند و ممکن است پنج سال دیگر هم بمانند، گذرگاه دیگر که تحت کنترل نیروهای FSB روسیه خواهد بود نخجوان جدا افتاده از آذربایجان را با خاک اصلی این کشور مرتبط خواهد کرد.
معنی آتش‌بس برای ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و روسیه چیست؟
اگرچه بسیار مورد توجه قرار گرفت ولی ترکیه چیزهای خیلی کمی بدست آورد. این کشور عضو ناتو آذربایجان را تحریک به حمله کرد هواپیماهای بدون سرنشین و همچنین مزدوران سوری را به این کشور فرستاد. ترکیه امید داشت که یک بازیگر مناسب در قفقاز جنوبی بشود ولی کاملا از پیمان سه جانبه کنار گذاشته شد و حتی اشاره‌ای هم به آن نشد. رئیس جمهور آذربایجان اظهار داشت که ترکیه هم نیروهای صلح‌بان به منطقه خواهد فرستاد ولی روسیه آن را رد کرد. تنها سود واقعی برای ترکیه این است که آنها می‌توانند بدون گذشتن از ایران وارد باکو شوند.
همانطور که پیش از این گفته شد، این اساسا یک کاپیتولاسیون ارمنی است. آنها بخش بزرگی از خاک خود و افراد بسیاری را از دست دادند. علاوه بر آن آنچه که از ناگورنو قراباغ باقی مانده است تنها از طریق یک گذرگاه به عرض پنج کیلومتر به خاک ارمنستان وصل شده است. هر حرکتی از طرف ارمنی‌ها که روسها آن را ناخوشایند بدانند می‌تواند منجر به تهدید روسیه برای ترک گذرگاه شود و در نتیجه ارتباط ناگورنو قراباغ با ارمنستان را قطع کند.
به علاوه، گذرگاهی که نخجوان را با جمهوری آذربایجان ارتباط می‌دهد به‌شکل دوفاکتو باعث از بین رفتن مرز ارمنستان با ایران می‌شود و به همین دلیل روسیه اکنون می‌تواند واردات ارمنستان از ایران را مسدود کند. این بدان معنی است که ارمنستان هر گونه امید پنهان برای اتحاد بالقوه (نظامی) با ایران را که می‌تواند سبب تنوع وابستگی های خارجی آن بشود، از دست خواهد داد. بنابراین ، ارمنستان ناگزیر به اتحاد با روسیه است. در نهایت این نتیجه بدتر از آن چیزی است که ارمنستان می‌توانست از طریق مذاکره بدست بیاورد این چیزی است که ارمنستان را بیشتر می‌آزارد.
جمهوری آذربایجان نتیجه را یک پیروزی می‌داند. آنها سرزمین‌های زیادی را فتح کردند و نخجوان با بقیه‌ی سرزمین شان متحد شد. با این حال آنها ناچار هستند نیروهای صلح‌بان روسی را در خاک خود بپذیرند، چیزی که آنها در اصل نمی خواستند، بویژه که می‌دانند نیروهای صلح‌بان روسی موقتی نخواهند بود. برطبق قرار داد، صلح بانان روسی به مدت 5 سال در منطقه حضور خواهند داشت که می‌تواند تمدید شود. با این حال موارد دیگر نشان می‌دهند که صلح بانان روسی تمایلی به ترک منطقه ندارند، همانند ترانس‌نستاریا (ناحیه ای بین مولداوی و اکراین که ادعای استقلال دارد)، اوستیای جنوبی و آبخازیا.
علاوه برآن، گذرگاهی که نخجوان را به بقیه‌ی جمهوری آذربایجان متصل می‌کند توسط نیروهای اطلاعات روسیه یعنی FSB کنترل می‌شود که به این معنی است که روسیه می‌تواند هرگاه که نیاز بداند از آن به عنوان یک اهرم استفاده کند. شاید جمهوری آذربایجان جنگ را برده باشد ولی از روسیه مستقل نشده است.
در نهایت، روسیه بعنوان «تاج‌بخش» قفقاز جنوبی باقی می‌ماند. اکنون یک حرکت از طرف ارمنستان یا جمهوری آذربایجان می‌تواند عواقب نظامی برای مثال، با تهدید به بازگرداندن سربازان داشته باشد. با این حال یک پیروزی حتی بزرگتر برای روسیه این است که موقعیت نخست وزیر ارمنستان نیکول پاشینیان غیرقابل دفاع شد. روسیه هرگز هوادار جدی او نبود او پس از «انقلاب رنگی» به قدرت رسید و برای روابط نزدیک‌تر با غرب ابراز علاقه کرد. این آتش‌بس چنان شکست بزرگی برای اوست که مردم خواستار استعفایش هستند. در زمان نگارش این مقاله، این اتفاق هنوز رخ نداده است ولی موضوع فقط مسئله‌ی زمان است. در نهایت روسیه هم از بی‌توجهی ترکیه به خواسته‌های غرب و با در نظر گرفتن این موضوع که غرب هیچ نقشی در این درگیری ندارد راضی است.
نتایج آتش بس:
جنگ پایان یافت ولی اشتباه نکنید، هنوز صلحی رخ نداده‌است. نتایج آتش بس یک موقعیت متفاوت را در منطقه ساخته است، که بشکل غیرقابل انکاری به وضعیتی که شورای امنیت سازمان ملل تصور می‌کند نزدیک است. هرچند تعدادی از سوالها بی پاسخ می‌مانند از جمله اینکه شرایط ارمنی‌های ناگورنو-قراباغ چگونه خواهد بود؟ آیا منطقه غیرنظامی خواهد شد؟ چه اتفاقی برای آوارگان ارمنی خواهد افتاد؟ بنابراین منطقه زمین مناسبی برای کشمکش های جدید یا بدتر خواهد بود.
ترجمه: جعفر سلمان نژاد
در 17 نوامبر 2020
منبع providencemag
