همیشه ایرانی ها را متهم می کنند که در مرزهای غربی اش و در قلب آناتولی موی دماغ دولت عثمانی شد و با این مزاحمت اجازه نداد سپاه عثمانی در اروپا جلو براند و جنگ های مذهبی اش را در دارالحرب تا شکست کامل دولت های مسیحی پیش براند. ادعایی که دربردارنده همه واقعیت های تاریخی نیست. چگونگی شروع و وقوع جنگ های مختلف میان ایران و عثمانی را بخوانیم، به خوبی به این موضوع پی خواهیم برد که بیشتر عثمانی ها شروع کننده بودند. آنها بودند که چشم طمع به سرزمین ما داشتند و حتّا تا قزوین هم پیش آمدند و درنهایت با ظهور شاه عباس و نادرشاه و با تحمل شکست هایی مجبور به عقب روی شدند.
تاریخ را رها کنیم! رجب طیب اردوغان به باکو می رود و بیخ گوش ما آواز شوم آراز آراز سر می دهد. بر طبل جداسری و تجزیه طلبی می کوبد. برای اتحاد و یکپارچگی شمال و جنوب ارس رجزخوانی می کند و تاکید می کند به ادامه همین راهی که به ترکستان می رود.
درمقابل، رویکرد ایران چیست؟ بزرگ منشانه چون برادری ارشد در نزاع ایروان و باکو هردو طرف را به خویشتن داری دعوت می کند. از آب گل آلود ماهی نمی گیرد. در این بلبشو به دنبال اشغال و یا تصرف بخش هایی از نوار شمالی ارس برنمی آید. می کوشد تا این منازعه منطقه ای مبتنی بر قوانین و قراردادهای بین المللی رفع و رجوع گردد.
این همه خویشتن داری و تساهل و مدارا به معنای ضعف و زبونی نیست. دالّ براین است که ایرانی جنگ طلب نیست. زیاده خواه نیست. اشغال گر نیست. فرهنگ ایرانی مبتنی بر نفی خشونت و چپاول و غارت و ارعاب است. ما ایرانیان بیش از آن که در تاریخ مهاجم باشیم، مدافع بوده ایم. بیشتر متکی بر زور میرزایی مان بوده ایم تا قدرت نظامی. با اشغالگران و غارتگران خون آشام هم به زبان علم و ادب و فرهنگ سخن گفته و روبرو شده ایم و آنها را در دریای عمیق و غنی فرهنگ و تمدن ایرانی هضم کرده ایم. تاریخ اشغال ایران به دست عرب، ترک، مغول، تیموریان و… شاهدی است براین مدعا که گزاف تلقی نشود.
آقای اردوغان! تاریخ آراز را دقیق بخوان و بعد آن آوازش را سر بده. ارس گواهی است برای اشغال گری روس تزاری و شوروی کمونیسم. همانی که اینک برادران خردسال باکو و ایروان را به جان هم می اندازد و نقش آتش بیار معرکه را هم به تو می دهد. آیا در تاریخ ارس نشانی از اشغال گری ایرانیان می بینی؟ عباس میرزای ما دفاع می کرد یا تجاوز؟ همان زمان عثمانی چه می کرد؟ جز این که خواست از این نمد کلاهی برای خود بدوزد کار دیگری کرد؟ جز سهم خواهی و یا اشغال بخش هایی از حدود ایران گام دیگری برداشت؟ رجب بی! سرنا را از سر گشادش می زنی! تاریخ آراز برای ما تاریخ دفاع است و برای روس ها و شماها تاریخ تجاوز است و فرصت طلبی. این روزها آراز ما حال اش خوب نیست، ولی خوب است نه به تاریخ اش نزدیک شوی و نه به ساحل اش که ناشیان را همچنان می بلعد.
* حسن حضرتی (استاد دانشگاه تهران)
