طول کاریزهای ایران برابر با ۹ بار گردش به دور کره زمین است
جواد صفی‌نژاد، پدر کاریز ایران و پژوهشگر جغرافیا معتقد است که کاریز از مهم‌ترین بخش‌های آبیاری در ایران از گذشته تاکنون است. اگر ۹ بار دور کره زمین را بپیمایید طول مجموع کاریزهای ایران است که باید به‌عنوان هشتمین عجایب جهان ثبت شوند.
جواد صفی‌نژاد درباره فعالیت‌هایش در حوزه جغرافیا اظهار کرد: تاکنون ۲۹ عنوان کتاب منتشر کرده‌ام که برخی از آن‌ها با همکاری افراد دیگری تدوین شده‌اند. ۶ مقاله نیز در زمینه جغرافیای روستایی و عشایری نوشته‌ام. مدتی نیز از نظر جنبه‌های روستایی این پژوهش‌ها به مساله آبیاری، تقسیمات آب و کاریز پرداختم.
نویسنده کتاب «نظام آبیاری سنتی در نایین» افزود: چندی پیش کاریزی در اطراف یزد پیدا شد که ویژگی‌های خاصی داشت. در سفری که به اردکان داشتم با فردی به نام نادر پیری‌اردکانی آشنا شدم. وی با این که دانش‌آموخته رشته ادبیات است اما به‌دنبال شناخت کاریز اطلاعات بسیار ارزشمندی به‌دست آورده و به کاریزهای مختلف می‌رود، داخل آن‌ها را جست‌وجو می‌کند و برایم می‌فرستد تا در تدوین برخی نوشته‌ها کمک کند.
اگر من پدر کاریز ایرانم، این مرد از نیاکان آن است!
این پژوهشگر جغرافیا درباره چگونگی ملقب شدنش به «پدر کاریز ایران» گفت: در مراسمی که در اردکان یزد در کتابخانه آیت‌الله حائری اردکان برپا شده بود، لقب پدر قنات ایران را به من دادند. در آن‌‌جا پیرمردی با نام استاد حسین سرمقنی حضور داشت که با نشان دادن وی گفتم اگر من پدر قنات هستم این مرد جد قنات است. متاسفانه مساله این است که مردم، مقنی‌گری را از پست‌ترین مشاغل به‌شمار می‌آورند و حتی مقنی‌ها در ایران بیمه نیستند.
وی افزود: پیشنهادم این بود که به جای مقنی به این افراد «آب‌آوران» بگوییم، چرا که آن‌ها به سختی آب را از دل زمین بیرون می‌آورند. از سوی دیگر واژه قنات عربی است و معادل فارسی آن، کاریز مناسب‌ترین گزینه می‌تواند باشد. در مناطق مختلف نام‌های مختلفی به قنات اطلاق می‌شود اما در افغانستان، باکو و تاجیکستان واژه کاریز مصطلح است. کاریز دیگری به‌نام کاریز زین‌آباد وجود دارد که اطلاعات اولیه‌ای از آن به‌دست آمده اما منتشر نشده‌اند و فقط مقنی‌ها از این مسایل آگاه هستند. این چاه که 70 متر عمق دارد تا پیش از این ۱۵دقیقه طول می‌کشید تا فردی بتواند با طناب تا ته آن برود اما در حال حاضر با تراکتور سه دقیقه زمان می‌برد.
طول کاریزهای ایران 80 هزار کیلومتر است
صفی‌نژاد با اشاره به بی‌توجهی به کاریز در ایران اظهار کرد: با اطمینان می‌گویم 37 هزار کاریز در ایران وجود دارد اما در منابع دیگر حدود 39 هزار کاریز نیز ذکر شده است. قنات‌های ایران دو طبقه هستند و حدود 340 متر ارتفاع دارند به‌طوری که اگر مجموع این ارتفاع‌ها را حساب کنیم 9 بار، دور کره زمین پیچیده می‌شود. دیوار چین هفت هزار کیلومتر طول دارد و در فهرست عجایب هفتگانه جدید قرار گرفته در حالی که کاریزهای ایران با طولی حدود 80 هزار کیلومتر در این فهرست‌ها جایی ندارند و باید آن را به‌عنوان هشتمین عجایب دنیا معرفی کرد اما متاسفانه مدیریت‌های نادرست باعث خشک شدن این کاریزها شده است.
نویسنده کتاب «سفرهای سلیمان سیرافی» گفت: در جزیره قشم و بندر لافت اثری از دوره هخامنشی وجود دارد که شامل 366 حلقه چاه به عمق 25 تا 30 متر هستند که دریچه‌ای سنگی روی هر کدام از آن‌ها قرار دارد. با آمدن باران این چاه‌ها پر می‌شوند، از سوی دیگر این چاه‌ها مانند تقویم عمل می‌کردند، چرا که در طول سال، هر روز از یک چاه آب برمی‌داشتند اما در هیچ کتابی به این اثر اشاره نشده است.
کتاب‌های جغرافیا پر از اشتباهند!
این پژوهشگر جغرافیا با اشاره به وضعیت کتاب‌های جغرافیا در مدارس بیان کرد: چنین مسایلی در کتاب‌های درسی مدارس به دانش‌آموزان ارایه نشده و فرد یا افرادی که مسوول گردآوری کتاب‌ها هستند این کتاب‌ها را با ایرادها و اشکالات فراوان تهیه می‌کنند. به‌طور مثال به دلیل اشتباهی که در نقشه کتاب‌های جغرافیا وجود دارد بزرگترین جزیره کره زمین را ایسلند معرفی کرده‌اند در حالی که استرالیا 6 برابر آن وسعت دارد.
صفی‌نژاد با بیان این که در ایران پژوهش چندانی درباره عشایر صورت نگرفته، گفت: در کتاب‌های جغرافیای دبیرستان نوشته شده عشایر ایران دامپرور هستند که اشتباه فاحشی است. دامپروری به‌معنای پرورش حیوانات در محیط‌های بسته است در حالی‌که عشایر دامدار هستند و با دام‌هایشان ییلاق و قشلاق می‌کنند. این آموزش‌های نادرست از ابتدا در مدارس آغاز می‌شود و پس از آن دیگر نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد.
به جای مقنی‌ها، پطرس‌ها در کتاب‌های درسی جای دارند!
نویسنده کتاب «تحلیل و تفسیر طومار آبیاری قرن هشتم شهر قزوین» بیان کرد: درباره کاریزها حتی به‌صورت زیرنویس هم در کتاب‌ها توضیحی نیامده در حالی‌که در گذشته از مشاغل بسیار بااهمیت به‌شمار می‌آمد و مقنی‌ها مهندسانی بودند و آب را از زیرِ زمین برای کشاورزی و دیگر مصارف به سطح زمین می‌آورند. در کتاب‌های درسی ما به‌جای پرداختن به چنین افرادی درباره پطرس می‌نویسند که در هلند زندگی می‌کرد.
صفی‌نژاد با بیان این‌که متاسفانه در ایران مقنی‌ها از اقشار کم‌درآمدی هستند که دیده نمی‌شوند، افزود: آن‌ها صبح با لباس سفید به زیر زمین می‌روند و معتقدند این لباس کفن آن‌هاست و بارها پیش آمده که سقف کاریز روی سر آن‌ها خراب شده و این افراد زیر آوار دفن شده‌اند.
جواد صفی‌نژاد متولد 1308 در شهرری و پژوهشگر حوزه جغرافیا، مطالعات روستایی و عشایری است. آثاری چون «نظام‌های آبیاری در ایران»، «عشایر مرکزی ایران»، «مبانی جغرافیای انسانی» دارد و تصحیح کتاب‌هایی مانند «حدود العالم من المشرق الی المغرب»، «المسالک و الممالک» و «جهان‌نامه» را نیز انجام داده است. صفی‌نژاد در حال نگارش کتابی با عنوان «تاریخ اجتماعی شهرری» درباره مسایل اجتماعی این شهر از دوره احمدشاه تاکنون است.
