جامع و دقیق تر با روحانی کلیسای شرق آشور در ارومیه و مسئولان نگهداری این کتاب مقدس گفت و گویی انجام داده ام، تا از قدمت این نسخه خطی و تفاوت آن با کتاب های مقدس به زبان امروزی بیشتر بدانیم.
طبق قرار قبلی با مدیریت کتابخانه مرکزی تبریز برای بازدید از مخزن نگهداری نسخ خطی به این کتابخانه مراجعه کردم که با استقبال گرم و صمیمی مسئولان این بخش مواجه شدم و اطلاعات بسیاری در خصوص نسخ مختلف موجود در این کتابخانه به ویژه نسخه خطی انجیل بدست آوردم.
در حین گفت و گو با اکبر تقی پور، کارشناس نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز خواهان بازدید از این کتاب بسیار ارزشمند و مقدس مسیحیان شدم که به قسمت مخزن نگهداری کتب خطی راهنمایی شدم؛ کتابهای بسیار ارزشمندی در این مکان نگهداری می شود، نسخه هایی که فقط در کتاب های تاریخی نامشان را شنیده بودم.
حال در مقابل من کتابی با جلد چوبی و ورقه هایی از پوست ماهی با خطی که من قادر به خواندنش نیستم وجود دارد؛ یک آن خود را در زمان های بسیار دور و در عهد قدیم یافتم، مدت بسیار اندکی در افکار خود فرورفته بودم که آقای تقی پور دفتر دیگری را که در آن بازدید کنندگان نظرات خود را از این گنجینه مهم کتابخانه مرکزی نوشته بودند، را نشان داد.
افراد بسیار سرشناس سیاسی و علمی از داخل و خارج کشور در این دفتر اظهار نظر کرده بودند که در بین آنها امضای روحانی کلیسای شرق آشور توجه مرا به خود جلب کرد؛ به همین دلیل مشتاق به گفت و گوی تخصصی و شنیدن سخنان وی در خصوص انجیل خطی موجود در تبریز شدم.
به دلیل اینکه کلیسای شرق آشور در استان آذربایجان غربی است، پس از تلاش بسیار موفق به یافتن شماره تلفن وی و انجام مصاحبه ای تلفنی با این روحانی شدم.
روحانی کلیسای شرق آشور در ارومیه با استقبال خوب از این گفت و گو اظهار کرد: کتابخانه مرکزی تبریز بهترین امانتدار نسخه خطی انجیل به زبان آرامی (آشوری قدیم) با قدمت یک هزار و 200 ساله است.
کشیک ‘داریاوش عزیزیان’ گفت: چندین سال پیش به همراه یکی از دوستان برای بازدید نزدیک از این انجیل به کتابخانه مرکزی تبریز مراجعه کردیم و انتظار نگهداری و مراقبت های ویژه تا این حد از اثر مقدس و آبا و اجدادی کلیسای شرق را نداشتم که جای تشکر و قدردانی دارد.
وی با تشکر و قدردانی از مسئولان و بخش نگهداری نسخ خطی این کتابخانه، افزود: جای شکر است که این کتاب مقدس که جزو آثار و مقدسات کلیسای شرق است، از این مکان سردرآورده و به شکل ویژه و با احترام خاصی از آن مراقبت می شود.
کشیک عزیزیان اظهار کرد: این کتاب جزو کتابهای بسیار قدیمی است که در روستای ‘موش آوا’ نزدیک دریاچه ارومیه نوشته شده است؛ مشابه این انجیل، کتاب های دعای دیگری همچون ‘کتاب دعایی بزرگ’ نیز وجود دارد که در آن دوره زمانی نوشته شده اند.
وی با اشاره به اینکه مسیحیت در قرن نخست میلادی وارد ایران شده است، ادامه داد: از مهمترین مراکز مسیحیت در ایران که توسط آشوری ها هدایت شده، ارومیه و اطراف این شهر است.
روحانی کلیسای شرق آشور در ارومیه با بیان اینکه 80 باب کلیسای متعلق به آشوری ها دراستان آذربایجان غربی وجود دارد و قدمت بسیاری از آنها بالاست، افزود: در حدود هفت هزار آشوری و ارمنی در این استان زندگی می کنند که از این تعداد پنج هزار نفر آشوری هستند.
وی اظهار کرد: همه کتاب های دعایی کلیسای شرق آشور به زبان آرامی ( آشوری قدیم) نوشته شده است که در مواردی به آن ‘سریانی’ نیز اطلاق می شود؛ در واقع این زبان، زبان ادبی کلیسای شرق است؛ تمامی کتابهای نیایش مورد استفاده ما در زمان کنونی نیز به همین زبان نوشته شده است.
کشیش عزیزیان افزود: به همین دلیل قرائت این کتاب مقدس برای قشر روحانی کلیسا همچون اسقف ها، کشیش ها و برخی شماس ها ( خادمان کلیسا) که همگی به زبان آرامی (آشوری قدیم ) تسلط کامل دارند، کار سختی نیست.
وی با اشاره به اینکه روستای ‘موش آوا’، محل نگارش انجیل مخزن کتابخانه تبریز، در زمان های قدیم از روستاهای بزرگ پیرامون دریاچه ارومیه بود، گفت: کلیساهای معروف آشوری نشین بسیاری در کنار دریاچه ارومیه در آن زمان ساخته شده است.
روحانی کلیسای شرق آشور در ارومیه ادامه داد: زمانی که این کتاب نوشته شده است، دریاچه ارومیه تا نزدیکی روستای موش آوا امتداد داشته است.
وی خاطرنشان کرد: یک کلیسای بسیار قدیمی آشوری در آنجا وجود دارد و اعتقاد بر این است یکی از حواریان حضرت مسیح بنام ‘تومای رسول’ که از رسولان بسیار بزرگ مسیحیت بود، مسیحیت را به شرق آورده و بنیانگذار کلیسای شرق است، تا این منطقه آمده و دریاچه ارومیه را نیز تبرک داده است؛ کلیسایی نیز در کنار دریاچه بنام همین
قدیس ساخته شده که نشان دهنده قدمت روستا و این منطقه است.
کشیش عزیزیان تاکید کرد: نوشته های این انجیل خطی برابر نوشته های کتاب مقدس امروزی به زبان آشوری جدید است.
با معیارهای یونسکو، انجیل کتابخانه تبریز یک نسخه بی بدیل است
کارشناس نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نیز در این خصوص گفت: نسخه خطی انجیل نوشته شده بر روی پوست ماهی که حدود یک هزار و 200 سال قدمت دارد، نسخه ای ارزشمند و منحصر بفرد است که دارای ارزش زیادی از نظر محتوایی است.
اکبر تقی پور ادامه داد: این نسخه با توجه به اینکه در آن از پوست ماهی به جای کاغذ استفاده شده، از نفیس ترین و انجیل های خطی موجود در جهان شناخته شده و از نوع انجیل ‘کامل’ است.
وی افزود: این انجیل 254 صفحه دارد که 27 صفحه آن از کاغذی با الیاف ابریشمی مرمت شده و هر صفحه آن شامل 32 سطر است؛ همچنین این کتاب دارای جلد چرمی با لایه زیری چوبی است که به وسیله طناب به هم چفت و محکم شده است و دارای سرطبل می باشد.
تقی پور اضافه کرد: این نسخه در اکثر صفحات خود دارای علایم و نشانه های خاصی است که در سمت چپ و راست صفحات آن دیده می شود، سرفصل ها و باب های انجیل با مرکب قرمز نوشته شده و فصول و بابها را از هم متمایز کرده است.
وی گفت: این نسخه با توجه به معیارهای اشاره شده توسط یونسکو، یک نسخه بی بدیل است و همانندی برای آن در سطح جهان وجود ندارد.
کارشناس نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز یادآور شد: این انجیل حدود 800 سال قبل توسط داود ابن ملک شاه در روستای ‘موش آوا’ مرمت شده است.
وی اضافه کرد: این انجیل با خط سریانی به زبان آشوری نوشته شده و نویسنده آن مشخص نیست؛ همچنین در ابتدا فاقد جلد بوده که بعدها مجلد شده و اکنون جلد آن چوبی است.
تقی پور افزود: فردی که این انجیل را نگهداری می کرد در سال 1300 شمسی قصد خارج کردن آن را از کشور داشت که ماموران مرزی مانع این اقدام وی شدند؛ از آن پس این کتاب مقدس مدت ها در قسمت امانات بانک ملی کشور نگهداری و سپس به کتابخانه تربیت تبریز و از آنجا به کتابخانه مرکزی این کلان شهر انتقال یافت.
وی ادامه داد: اکنون این انجیل در مخزن نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز با لحاظ کردن شرایط استاندارد از جمله دما، رطوبت و شاخص های امنیتی نگهداری می شود، بطوری که بازدید از آن برای افراد عادی امکان پذیر نیست.
وی با اشاره به اینکه به علاقمندان مطالعه و بازدید از این انجیل، لوح فشرده حاوی اطلاعات و عکس داده می شود، گفت: این کتاب مقدس در زمان های خاص در معرض دید عموم گذاشته می شود.
مراقبت از نسخه های قدیمی، کاری تخصصی و ذوقی
کارشناس مرمت و مسئول نسخ خطی کتابخانه مرکزی تبریز نیز در این خصوص گفت: سه هزار و 422 جلد نسخه خطی در کتابخانه مرکزی تبریز نگهداری می شود که قدیمی ترین آنها انجیل مسیحیان با بیش از یک هزار و 200 سال است.
افسانه یاجم افزود: نسخه های خطی در دمای حدود 20 درجه بالای سانتیگراد و رطوبت حدود 48 تا 55 درصد نگهداری می شود و نباید حرارت و نور اضافی به آن ها برسد.
وی ادامه داد: مرمت کتاب ها کاری زمان بر و بسیار پر هزینه است و هزینه اصلی آن مربوط به چسب و کاغذ تیشو (سلولز خالص) است که از آلمان و ژاپن خریداری می شود.
یاجم اظهار کرد: مراقبت از آثار و نسخه های خطی قدیمی با رعایت همه جوانب فنی و حفظ اصالت اثر، کاری تخصصی، هنری و ذوقی است که دانش و تجربه و سلیقه مرمت گر در آن نقش بسزایی دارد.
کتابخانه مرکزی تبریز از غنی ترین کتابخانه های عمومی کشور
سرپرست نهاد کتابخانه های عمومی آذربایجان شرقی نیز در این خصوص گفت: کتابخانه مرکزی تبریز به عنوان یکی ازغنی ترین کتابخانه های عمومی کشور در زمینه نسخه های خطی و مکتوبات نفیس به شمار می رود به طوری که برخی از نسخه های موجود در این کتابخانه، در سطح جهان منحصر به فرد بوده و تنها محل نگهداری این گروه از نسخ، کتابخانه مرکزی تبریز است.
منوچهر جعفری با اشاره به اینکه حفاظت از نسخه های خطی و نفیس یکی از رسالت های مهم کتابخانه ها به شمار می رود، اظهارکرد: تمام نسخ خطی و نفیس موجود در کتابخانه مرکزی تبریز، پس از آزمایش های لازم در خصوص شناسایی قارچ ها و آسیب های مطرح در این زمینه با استفاده از دستگاه ویژه آفت زدایی می شوند.
در نهایت می توان گفت که کتابخانه مرکزی(ملی قدیم) تبریز، گنجینه کم نظیری از نسخ خطی است که برخی از آنها مانند ‘انجیل’ کلیسای شرق در سطح جهان منحصر بفرد است و نمی توان قیمتی بر آن گذاشت، بطوری که به گفته مسئولان این کتابخانه، یکی از اسقف های واتیکان در بازدید از این مرکز حاضر به ارایه چک سفید امضا جهت دریافت این انجیل شده است.
برخورداری از این ویژگی، اهتمام برای به روزسازی فضای فیزیکی و ساختمانی کتابخانه مرکزی تبریز به عنوان یادگار شخصیت های فرهیخته و نسخه شناس بزرگ ایران در دهه های قبل مانند برادران نخجوانی و محمدعلی خان تربیت را ضروری می کند.
ایرنا
