گفتگوی هفته نامه صدا با اکبر خوشکوشک: ناگفته های یک اطلاعاتی

گاه روایت شان از رویدادها بازگو نمی شود. امنیت و مسائل امنیتی یگانه حوزه ایست که در آن تنها روایت محکومان و مغلوبان بازگو و شنیده می شود و طبعا مورد پذیرش قرار می گیرد. این گفتگو تلاشی ست برای آن که تبصره و استثنایی بر تاریخ شفاهی باشد چرا که قصد دارد در حوزه امنیت ، نه روایت مغلوبان ، بلکه روایت یک نیروی امنیتی درگیر در تحولات سه دهه اخیر را بازگو کند، بی آن که قضاوتی نسبت به این روایت داشته باشد. پرسش ها به گونه ای طرح گردید که تقریبا شامل همه مسائل و شبهات مطرح در افکار عمومی باشد. به دلیل برخی ملاحظات، عامدانه وارد چالش با مصاحبه شونده نشدیم و صرفا شنونده پاسخ او بودیم. طبعا همه ماجراهای مطرح شده در این گفتگو راویان و سویه های دیگری هم دارد که قابل طرح است. تاریخ در هیچ جنبه ای به داوری قطعی و تمام عیار نمی رسد. بهترین حالت برای یک مورخ این است که که شاهدان و مجریان زنده ، روایت های خاص خودشان را از رویدادها بیان کنند و آن را برای آیندگان به یادگار بگذارند و هم در معرض قضاوت دیگران قرار دهند. گفتگوی ما با اکبر خوش کوشک از این منظر و از این جنس است.

 
 در ابتدا بگویید در چه زمانی و با چه پیش زمینه ای وارد دستگاه اطلاعاتی ایران شدید و در کدام معاونت مشغول فعالیت شدید؟

من قبل از پیروزی انقلاب با حاج داوود کریمی همکاری می کردم. در گروه ایشان فعالیت زیرزمینی می کردیم و به پخش اعلامیه در محله نازی آباد و شهر ری و … اقدام می کردم. بعد از پیروزی انقلاب کمیته ها تشکلیل شد و من به کمیته پیوستم. آن موقع در کمیته ها آقای حجاریان بود ، برادران سمیع خانی بودند ، برادران فتوحی بودند ، برادران کریمی بودند. کمیته تشکلیل شد تا این که 10 روز مانده به سال 58 قائله کردستان پیش آمد و امام همه را به سوی کردستان فراخواندند. من هم به کردستان رفتم. حاج داوود کریمی فرمانده کردستان شد. حاج طاهر مسئول اطلاعات شد و من هم در آنجا معاون اطلاعات بودم. کارهای گشتی و رزمی هم انجام می دادیم. ما بیش از 10 ماه کردستان بودیم. من کار اطلاعاتی را از کردستان و از سال 58 آغاز کردم. بعد از آن و با شروع جنگ در اطلاعات عملیات خرمشهر،  مسئول محور عملیات کمیته ها شدم که آنجا با اصابت 5 گلوله مجروح شدم و مدتی بستری بودم. بعد از آن به اطلاعات کمیته رفتم.  در تاریخ یکم فروردین سال 58 عضو سپاه شدم. دوستان تاکید داشتند که در کمیته جنوب شهر تهران در کمیته 13 باقی بمانم. ما یک محل جداگانه گرفتیم و در چهارراه چیت سازی نازی آباد مقری به نام اطلاعات عملیات درست کردیم. ما 3 ماه قبل از 30 خرداد 60 که منافقین خودشان را آماده می کردند که عملیات مسلحانه را آغاز کنند ما در لوله های آب تهران در خیابان گلابدره نازی آباد  پنهان می شدیم و افرادی از منافقین را که از خانه های تیمی بیرون می آمدند را دستگیر می کردیم و  تخلیه اطلاعاتی می کردیم. 8 روز قبل از 30 خرداد متوجه شدیم که آنها قصد دارند برای 30 خرداد اقداماتی را انجام بدهند اما نمی دانستیم که می خواهند چکار بکنند. شب 24 خرداد به یک خانه تیمی حمله کردیم و بیش از 90  از اعضای منافقین را در آن خانه دستگیر کردیم. یک خانه 3 طبقه بود که در آن آموزش کار با زنجیر و چاقو و اسلحه می دیدند. ما آنجا آنها را دستگیر کردیم که خیلی هم معروف شد. آقای نیری و آقای مبشری که در دادگاه های انقلاب بودند ماجرا را می دانند. از آنها بازجویی کردیم و آنجا تقریبا فهمیدیم که قرار است در 30 خرداد چه اتفاقی بیفتد. که در 30 خرداد بچه های ما در میدان فردوسی مستقر شدند. که شهید مازندرانی هم آن روز چاقو خورد و شهید شد. در روز 30 خرداد 60  و روزهای بعد با منافقین برخورد کردیم و ناکام شان گذاشتیم. سر منشاء فعالیت اطلاعاتی من به سال 59 و 60 مربوط می شود.

 در واقع فعالیت های اطلاعاتی و امنیتی شما به قبل از تاسیس وزارت اطلاعات باز می گردد.

بله ، من در سال 61 به سپاه برگشتم و خدمت حاج داوود کریمی بودم و نماینده ویژه ایشان در عملیات های شهری بودم. در همان سال 61 در جنگ محروح شدم و در منزل بستری بودم. آقای حسن عابدی جعفری به عیادت حاج داوود آمده بود. به عیادت من هم آمد. آن موقع وزیر بازرگانی شده بود. من آن موقع با ویلچر حرکت می کردم. ایشان بنده را به سمت مدیرکل حراست وزارت بازرگانی منصوب کرد. وقتی که حالم خوب شد و مصدومیتم رفع شد آقای موسوی ،  نخست وزیر ، بنده را از طریق حاج داوود کریمی خواست و من به دفتر اطلاعاتی، امنیتی، نظامی و انتظامی نخست وزیری رفتم. آقای محسن کنگرلو مشاور نخست وزیر و رئیس ما بود. من از سال 62 تا سال 63 آنجا بودم. در سال 63 که وزارت اطلاعات تاسیس شد به وزارت اطلاعات آمدم و به قسمت بررسی های خارجی وزارت اطلاعات رفتم و تا دهه هفتاد من در قسمت بررسی های خارجی وزارت اطلاعات بودم. در دهه هفتاد که سعید امامی معاون امنیت وزارت اطلاعات شد، من مشاور ایشان در امور خارجی شدم. خارجی نه به این معنا که در خارج از کشور مستقر باشم. یک بخشی در وزارت اطلاعات بود به نام امور خارجی.

 حوزه کاری این بخش چه بود؟

حوزه کاری اش جمع آوری اطلاعات ضد انقلاب در خارج از کشور بود. در ضمن به کسانی که قصد بازگشت به کشور را داشتند کمک می کردیم. به آنها پاسپورت می دادیم. ما راه را برای بازگشت باز گذاشته بودیم. یکی دیگر از کارهای ما این بود که کسانی که در ایران بودند و قصد داشتند که از کشور بروند را تشویق می کردیم که از کشور خارج شوند. دلیل آن هم این بود که نگویند کشور ما یک کشور بسته است. در خصوص بازگشت افرادی که که در خارج از کشور بودند و می خواستند به ایران برگردند ، آقای علیرضا نوریزاده خیلی با ما همکاری می کرد. هم چنین افرادی مثل شهرام همایون ، ضیا آتابای و غیره. تمام تلویزیون های فارسی زبان خارج از کشور به جز بی بی سی و صدای آمریکا ،  از همان موقع تحت نظارت جمهوری اسلامی هستند. به جمهوری اسلامی فحش هم می دهند اما کارهای لازم را هم انجام می دهند. یعنی جمهوری اسلامی چنین پتانسیلی دارد که بتواند اینها را جذب کند. در آن سالها و با اقدامات ما خیلی ها که در ابتدای انقلاب فرار کرده بودند به کشور برگشتند. من در آمریکا و در اروپا با خیلی ها که رفته بودند صحبت کردم. کسانی که ارتشبد بودند ، سپهبد بودند ، وزیر بودند ، معاون وزیر بودند و بالاخره در حکومت گذشته منصب دار بودند. ما با این ها صحبت کردیم. خیلی از اینها به ایران برگشتند و زندگی شان را پس گرفتند و دوباره از ایران رفتند. یعنی به ایران می آیند و می روند. رفت و آمد دارند. الان شما  به لیست پروازهای فرانکفورت به تهران را که نگاه بکنید هفتاد درصد آن افراد مقیم آمریکا هستند و کسانی بودند که قبلا در ایران مشکل داشتند.

آقای فرخ نگهدار چطور؟ با ایشان هم تماسی داشتید؟

فرخ نگهدار ایده برخورد نظامی با جمهوری اسلامی را قبول نداشت. قبول نداشت که باید با جمهوری اسلامی به صورت نظامی برخورد کنند. هر کس که قصد برخورد نظامی با جمهوری اسلامی را نداشته باشد آزاد است. اصلا فرخ نگهدار نباشد ، رضا پهلوی باشد. ما با یک واسطه به رضا پهلوی هم وصل شدیم. رضا پهلوی گفت اجازه بدهید به ایران برگردم. این را برای اولین بار می شنوید. رضا پهلوی خیلی برای آمدن به ایران آماده بود. اما اطرافیانش منصرف اش کردند. الان هم رضا پهلوی در کنترل جمهوری اسلامی است. ما دیگر در جمهوری اسلامی مخالف مسلح نداریم.

 شما می گویید با ایرانی های خارج از کشور ارتباط برقرار می کردید. استراتژی شما در این حوزه چه بود؟

ببینید هر سیستمی که از تلاطم می افتد و به آرامش می رسد ، نیروهای فکری اش شروع به کار می کنند. یک مثال بزنم. ما سعید شاهسوندی را در عملیات مرصاد دستگیر کردیم. سعید شاهسوندی از اعضای درجه یک کادر منافقین بود. وقتی در عملیات مرصاد دستگیر شد مدتی در ایران بود و الان در آلمان مشغول زندگی است. کتاب فروشی هم دارد. پول کتاب فروشی اش را هم ما دادیم. این چه معنایی دارد؟ اگر سعید شاهسوندی در ابتدای انقلاب دستگیر می شد، صد بار اعدام می شد. چرا ولش کردیم؟ وقتی دریا آرامش پیدا می کند و کشتی در سکون قرار می گیرد ، ناخدا افرادی را در کنار خود دارد که آن افراد فکر می کنند. در سیستم ، اتاق فکر شکل می گیرد.

 برای جذب افراد خارج کشور و بازگشت شان به ایران به لحاظ اجرایی چگونه عمل می کردید؟

زنگ می زدیم به فلان آقا. می گفتیم سلام علیکم. آقای سرلشگر فلانی؟ حال تون خوبه؟ از وزارت اطلاعات زنگ می زنیم. جناب شما خوب هستید؟ می توانیم با شما صحبت کنیم؟ این قدر با او صحبت می کردیم و می خواستیم سر قرار بیاید. وقتی سر قرار می آمد می گفتیم سلام علکیم. ما از طرف جمهوری اسلامی و وزارت اطلاعات آمده ایم. می گفتیم کاری دارید؟ مشکلی دارید؟ به کمکی نیاز دارید؟
یک اشتباهی در ابتدای انقلاب شد و آن این بود که آمدیم سران ارتش شاه را اعدام کردیم. این ها نباید اعدام می شدند. ارتشبد نصیری می گفت این کشور قانون اساسی و پادشاه داشت و من سرباز آن قانون اساسی و شاه بودم ، شما بیایید قانون اساسی تدوین کنید ما سرباز آن قانون اساسی می شویم. آن موقع ما در شور انقلابی بودیم و آنها را اعدام کردیم که اشتباه بود. فراموش نکنیم که خیلی خلبان های نیروی هوایی که در جنگ شهید شدند در کودتای نوژه دستگیر شده بودند. این ها را دستگیر کردیم و در جنگ از آنها استفاده کردیم و خیلی هم کمک کردند ، فقط سپاه که در جنگ نبود. تا موقعی که منافقین دست به اسلحه نبرده بودند کسی با آنها کار نداشت. کسی که اسلحه به دست نگیرد برخورد نظام هم با او فرق دارد. خیلی از افراد اپوزیسیون الان عده ای پیرمرد هستند که در خارج از کشور زندگی می کنند.
من می خواهم بگویم نظام جمهوری اسلامی از همان ابتدا به دنبال جذب مخالفان بوده است. آیت الله خامنه ای هم همیشه می گویند جذب حداکثری. این عقیده در زمان امام هم بود. ما در وزارت اطلاعات به دنبال جذب حداکثری کسانی بودیم که از کشور خارج شده بودند. بعد از انقلاب 6 میلیون نفر از کشور خارج شدند. نظر ما این بود که اینها به کشور رفت و آمد کنند. الان هم به اینها شناسنامه می دهند. خدمت سربازی را به اینها می فروشند و کارت پایان خدمت می دهند. الان خیلی ها به کشور می آیند و می روند. شیوه ما همیشه جذب اینها بود. خیلی از اینها جذب شدند و الان عامل ما هستند. جذب ما شدند و برای ما کار فرهنگی می کنند.

 شما صحبت از جذب حداکثری و جذب افراد خارج از کشور می کنید. در حالی که در همان ایام افرادی مانند شاپور بختیار و فریدون فرخزاد کشته می شوند. آیا این تناقض نیست؟

پرسش خوبی مطرح کردید. من ابتدا به ماجرای شاپور بختیار می پردازم. این اولین مصاحبه ای است که من به این موضوع می پردازم. من واقعیت ماجرا را برای شما بازگو می کنم. آقای شاپور بختیار بعد از پیروزی انقلاب در ایران بود. در شورای انقلاب عده ای می خواستند که شاپور بختیار دستگیر نشود و از ایران خارج شود. شاپور خیلی راحت و با یک پاسپورت خارجی از ایران خارج شد و تصور هم می کرد که کسی متوجه نشده که او دارد از کشور خارج می شود. بختیار در فرانسه مستقر شد. بختیار در زمان جنگ الجزایر برای فرانسوی ها جنگید و در این جنگ به نفع فرانسه حضور پیدا کرد. آقای بختیار همسر فرانسوی داشت و پسرش هم تابعیت فرانسوی داشت. در منطقه ای هم زندگی می کرد که رئیس پلیس آنجا پسر خودش بود. آقای بختیار مواد مخدر مصرف می کرد و مسائل جنسی هم داست. دوست داشت با دخترها و زنها باشد. خیلی ها بودند که دوست داشتند جذب ما بشوند در رابطه با روابط خصوصی بختیار مطالبی را بیان کنند. آقای بویر احمدی از اقوام بختیار بود. آقای بختیار مسائل اخلاقی با خانواده آقای بویر احمدی پیدا می کند. آقای بویر احمدی با دو نفر از نزدیکانش به بهانه این که دیدار خانوادگی و احوال پرسی کنند به خانه بختیار می روند. دم منزل آقای بختیار پلیس نشسته بوده و مدارک شناسایی هر کس را که می خواسته با بختیار دیدار کند می گرفتند و همه را می گشتند پس از تایید به داخل خانه بخیتار می بردند. آقای بویر احمدی با دو نفر همراهش مدارک شناسایی شان را به پلیس می دهند و به داخل خانه آقای بخیتار می روند. آن طور که پلیس فرانسه گزارش داده آقای بختیار را خفه می کنند و دست و گردنش را می پیچانند. مستخدمش را هم می کشند. خیلی راحت از خانه خارج می شوند و دم درب خانه از پلیس مدارک شناسایی شان را می گیرند و می روند.

 یعنی شما معتقدید قتل شاپور بختیار یک قتل خانوادگی بوده است؟

بله دعوای خانوادگی بوده. این اصل ماجراست. روی این موضوع مسئله بررسی شده است. الان عده ای ممکن است بگویند بختیار را وزارت اطلاعات به قتل رساند. برخی هم در داخل به غلط برای این که وزارت اطلاعات را قوی و پرتوان جلوه بدهند به این توهم دامن می زنند. از آنجا که من در کار بررسی خارجی بوده ام این انگ را به بنده هم می زنند.

 پس حرف های انیس نقاش که می گوید من این کار ( قتل شاپور بختیار ) را انجام داده ام ، چیست؟

انیس نقاش یک لبنانی بود. رفت که این کار را انجام بدهد. و اصلا هم نتوانست کاری انجام بدهد. منزل بختیار یک منطقه حفاظت شده بود و پسر آقای بختیار هم رئیس پلیس همان منطقه بود و هوای پدرش را داشت. 6 ساعت بعد از قتل آقای بختیار ، متوجه می شوند که او کشته شده است. یعنی آقای بویر احمدی برای بخیتار و برای پلیس یک فرد موجه بوده و به منزل بختیار رفت و آمد داشته و به او اصلا شک نداشتند.فامیل بخیتار بود. پلیس فرانسه هم این مسئله را تایید کرده است که آقای بویر احمدی به همراه دو نفر دیگر قبل از قتل بختیار به داخل منزل او رفته اند.

 شما چندی پیش نامه ای خطاب به علیرضا نوریزاده نوشتید و در آنجا گفتید که آقای علیرضا نوری زاده با وزارت اطلاعات همکاری می کرده و نقش ایشان هم این بوده که به افرادی از اپوزیسیون ِ خارج از کشور که می خواستند به ایران بازگردند از طرف وزارت اطلاعات کمک می کرد. شما گفتید آقای فریدون فرخزاد هم تصمیم داشته که به ایران برگردد و علیرضا نوریزاده هم در ماجرای بازگشت ایشان نقش داشته. اما ناگهان فریدون فرخزاد به قتل می رسد. روایت شما از این ماجرا چیست؟

ّله ، من با علیرضا نوریزاده در لندن ملاقات کردم. نوری زاده برای ما کار می کرد. ایشان با من چندین ملاقات داشت. بارها در انگلستان ، نروژ و عربستان با هم دیدار کرده بودیم. ایشان با ما همکاری می کرد. آقای فرخزاد بعد از مدتی فعالیت در خارج از کشور مشکل روحی پیدا می کند. فرخزاد مشاور فرهنگی رضا پهلوی بود. ایشان از مشاورت رضا پهلوی استعفا داد و تصمیم داشت به ایران و نزد مادرش برگردد. مادرش هم پیرزنی بود و بسیار هم خانم محترمی بود. فرخزاد تقاضای برگشت به ایران کرد. ما گفتیم تقاضای برگشت فرخزاد اگر واقعی است بگذاریم از طریق علیرضا نوری زاده انجام بشود. فرخزاد عکس را به ما ارائه داد. برای او پاسپورت صادر کردیم و پاسپورت و پول در اختیار علیرضا نوریزاده قرار دادیم و به او گفتیم پاسپورت و پول را در اختیار فرخزاد قرار بدهد تا او بتواند به ایران بازگردد. نوریزاده هم پاسپورت و پول را گرفت و برای فریدون فرخزاد بلیط هم تهیه کرد. بلیط را هم از هواپیمایی جمهوری اسلامی گرفت. ما تعمدا می خواستیم او از طریق هواپیمایی جمهوری اسلامی و در میان ایرانی ها به کشور باز گردد. می توانستیم بگوییم با ایرلاین های دیگر بیاید اما می خواستیم با هواپیمایی جمهوری اسلامی بیاید. اما ناگهان برای مدت 48 ساعت از نوری زاده خبری نشد. وقتی دیدیم از نوریزاده خبری نیست ، مجبور شدیم یک منبعی که او هم هم طراز نوری زاده بود و الان هم قرار نیست بسوزد را به درب منزل نوری زاده فرستادم و گفتم ببین علیرضا کجاست؟ او به آنجا رفت و به ما گفت نوری زاده در خانه است و هر چه در می زنم او در را باز نمی کند. تا این که 24 ساعت بعد فهمیدیم که سر فریدون فرخزاد را بریده اند. اسم وزارت اطلاعات آلمان “بی ان دی” است. تحقیقات وزارت اطلاعات آلمان مشخص کرد که کسی که فرخزاد را به قتل رسانده با او دوست بوده و رفت و آمد نزدیک داشته است. یک مسئله ای هم در مورد قاتل مطرح است شاید مناسب نباشد به آن اشاره کنم.

 با توجه به مسئله ای که در مورد همجنسگرا بودن فریدون فرخزاد مطرح است ، می خواهید بگویید قاتل همان پارتنر فرخزاد بوده؟

بله اما او برای این کار از سوی افرادی پول گرفت و این کار را انجام داد. او کسی بود که همیشه به خانه فرخزاد می رفت.

مقصود شما چیست؟ یعنی می خواهید بگویید بخشی از اپوزیسیون از بازگشت او ناراحت بودند و این اقدام را انجام دادند؟

بله ، این خیلی بدیهی است. یک فردی که شومن شناخته شده و برجسته ای بود و حداقل 20 میلیون نفر او را قبول دارند از سمت و عنوان سیاسی اش استفعا داده بود و تصمیم گرفته بود به ایران برگردد. این برای اپوزیسیون مایه شرمساری و سرشکستگی بود. من یک نکته دیگر را هم لازم است که اشاره کنم. ما به فرخزاد گفتیم که اگر می خواهد به ایران برگردد باید به صورت علنی اعلام کند. فرخزاد در آلمان همراه با مهستی در برنامه ای شرکت کرد. در آنجا اعلام کرد می خواهم به ایران برگردم و شعری هم در این خصوص خواند. حاضران در آنجا او را مسخره کردند و او به منافقین گفت شما حرامزاده هستید. فلیم آن برنامه هم موجود است. بعد پاسپورتش را از جیب اش خارج کرد و گفت من می خواهم با پاسپورت جمهوری اسلامی به ایران برگردم.  ما می خواستیم او را به یک مهره سوخته تبدیل کنیم. یعنی اگر می خواهد به ایران بیاید به عنوان یک مهره سوخته به ایران برگردد. او در آنجا برای ما مهم بود در اینجا که برای ما مهم نبود. اینجا که نمی خواستم به او بگوییم  با تلویزیون ما مصاحبه کن. کسی که به اینجا برگردد را که ما به رسمیت قبول نداریم اگر چه خودمان از آنها خواهش می کردیم که برگردند و کمک شان هم می کردیم اما رسما نزد افکار عمومی نمی گفتیم که او را به رسمیت می شناسیم. کسی که می خواهد به ایران برگردد در خارج کشور باید خودش را بسوزاند. مثل مدحی یا مثل همان کارشناس انرژی اتمی که چند سال پیش به آمریکا رفت و سپس به ایران برگشت. هر کس که می خواهد به ایران برگردد باید همان جا بگوید که می خواهم به ایران برگردم. اگر به ایران بیاید و بگوید که خودم به ایران برگشتم می گویند که او را دزدیدند و به ایران آوردند و غیره. آقای نوری زاده می داند که کسی فرخزاد را به قتل رسانده است. آمدن فرخزاد به ایران باعث سرشکستگی اپوزیسیون می شد.

 یعنی شما در این ماجرا از علیرضا نوریزاده دور خوردید و او شما را بازی داد؟

نه ، ما دور نخوردیم او دور خورد.

 به هر حال شما می گویید به نوری زاده اطمینان کردیم و پروژه بازگشت فرخزاد را به او سپردیم.

نه ، ما به نوری زاده گفتیم برو فرخزاد را به ایران بیاور. ما که دور نمی خوریم. ما وقتی پول و پاسپورت می دهیم در واقع یک قلابی را به آب انداختیم. یا در این قلاب ماهی می افتد یا نمی افتد. ما دور نخوردیم. در واقع نوری زاده دور خورد. او باید ببیند به چه کسی گفته که دارد این کار را می کند و آن فرد به دیگران گفته و قضیه به این شکل درآمد. به نظرم خوب است که یک مورد خاص را هم در مورد نوری زاده بگویم. من یکبار نوری زاده را در لندن دیدم. او از من درخواست کرد که بتواند پدر و مادرش را ببیند. من پذیرفتم و به او گفتم تو به عربستان بیا من هم پدر و مادرت را در قالب حج به عربستان می آورم و یک کاری هم با تو دارم. پدر و مادر نوری زاده فیش حج داشتند. ما به آنها زنگ زدیم و الکی گفتیم که فیش حج شما درآمده است. من هم با کاروانی که پدر و مادر نوری زاده در آن بودند حرکت کردم و از قم به عربستان و مدینه  رفتیم. علیرضا نوریزاده هم به عربستان آمد. به او یک اتاق دادیم و پدر و مادرش را دید. قرار من و علیرضا این بود که برای دیدن هم سمت مباهله برویم که بازاری در مدینه است. او به آنجا آمد و صحبت کردیم. گفت دستت درد نکند من پدر و مادرم را دیدم. من به او گفتم امیر عبدالله می خواهد برای کنفرانس اسلامی به ایران بیاید. در پاکستان با آقای هاشمی دیدار کرده و قول داده که به ایران بیاید. گفتم از طریق آدم هایی که در عربستان وصل هستی صحت ماجرا را پرس و جو کن. چون نوریزاده منبع رسمی سعودی ها هم هست. گفتم وقتی که خبر گرفتی برای این که با هم دیدار کنیم به هتل هیلتون جده بیا ، من از ساعت هشت تا هشت و نیم برای صبحانه در محل خوردن صبحانه هستم. نوری زاده روز سومی که من در هتل هیلتون بودم به آنجا آمد. احوال¬ پرسی کردیم و به او گفتم به اتاق من بیاید. به اتاقم آمد و با هم صحبت کردیم. به من گفت برای خودت عجب اتاق بزرگی گرفتی، شما حزب اللهی ها از این کارها نمی کنید. گفتم بالاخره ناپرهیزی کردم. با او صحبت کردم و او هم خبرهای خوب و با ارزشی برای ما در مورد عربستان سعودی آورد. گفت حتما امیر عبدالله به ایران می آید و فلان جور می شود. خبرش برای ما خیلی داغ بود. در انتها به او گفتم علیرضا تو تا الان خیلی کار کردی و برای همه هم کار کردی. گفت می خواهم به ایران برگردم. گفتم کاری ندارد که برگردی ، برگرد. یک نامه بنویس و در آن تقاضای بازگشت به کشور کن. گفت می نویسم. ما عصر همدیگر را دوباره دیدیم. نوری زاده زاده یک نامه بسیار قشنگ نوشت. یک نامه بسیار خوش خط نوشت که لحن آن هم خیلی آخوندی بود. من آن نامه را هنوز دارم. این نامه را من به ایران آوردم. تا این نامه در مسیر قانونی اش قرار بگیرد ، دوم خرداد 76 شد و این پرونده از دست من خارج شد و به جای دیگر رفتم و بعد از مدتی مشکل پیدا کردم و به زندان افتادم. من زندانی که شدم ، نوری زاده فهمید. دیگر ماجرا را ول نکرد. می خواست گذشته خودش را پاک کند و شروع کرد به حمله کردن به من.  اما من نامه او را دارم و می توانم در اختیار شما قرار بدهم.

 شما کی بازنشسته شدید؟

من قصد نداشتم بازنشسته بشوم اما آقای احمدی نژاد من را از طریق آقای محسنی اژه ای به زور بازنشسته کرد. ایشان از سال 84 که رئیس جمهور شد فشار آورد که من بازنشسته شوم. آقای احمدی نژاد برای شهرداری تهران به خاطر پرونده سوآپ نفت در اردبیل رد صلاحیت شده بود. آقای ناطق نوری از آقای یونسی خواهش می کند که احمدی نژاد را تایید صلاحیت کند. که آقای یونسی ایشان را تایید صلاحیت می کند. قبل از این که احمدی نژاد رییس جمهور بشود من با ایشان بر سر پرونده زمین های امید درگیری داشتم. ایشان که رئیس جمهور شد دائم فشار می آورد که من نباشم تا این که به زور در اوایل نیمه دوم سال 86 من را بازنشسته کردند.

 شما بعد از ماجرای قتل های زنجیره ای دستگیر شدید. پس بعد از آزادی هم به فعالیت تان در وزارت اطلاعات ادامه دادید؟

بله بعد از این که آزاد شدم به سر کارم رفتم. آن موقع مدیر بودم و بعد هم مدیر کل شدم تا این که آقای احمدی نژاد محبت کرد و با دعواهای فراوان بنده را بازنشسته کرد.

 یک مسئله دیگر هم که در خصوص فعالیت های وزارت اطلاعات مطرح است به حوزه کردستان مربوط می شود. بعد از انقلاب گروه های کردی بسیار فعال شدند و همان طور که گروه های کردستان عراق علیه صدام با ایران همکاری می کردند گروه های کردی ایرانی مثل حزب دموکرات هم با صدام علیه ایران همکاری می کردند و سری هم در اروپا داشتند. آقای قاسملو ، رهبر حزب دموکرات کردستان ایران ، بعد مدتی که اقدامات مسلحانه انجام داده بودند تصمیم گرفتند برای صلح با جمهوری اسلامی وارد مذاکره شوند که در جلسه مذاکره به قتل رسیدند. ماجرا چه بود؟

اتحادیه میهنی کردستان عراق با ایران بر ضد صدام همکاری می کرد. و همین طور مسعود بارزانی  هم با ایران همکاری می کرد. همان طور که شما گفتید احزاب کردی ایرانی هم با صدام همکاری می کردند. آقای قاسملو از طریق اتحادیه میهنی کردستان عراق تقاضا کرده بود که با مقامات مسئول جمهوری اسلامی ملاقات کند. یکبار هم ملاقات کرده بود. بار دوم در وین ملاقات کرد. سردار جعفری ( که الان رئیس دفتر آقای لاریجانی در مجلس است )  و یک فرد دیگر از طرف ایران رفتند که با قاسملو ملاقات کنند که قاسملو را متقاعد کنند که به ایران بازگردد و از اقدامات مسلحانه در کردستان دست بردارد. قاسملو هم پذیرفته بود. قرار بود جلسه ای برگزار شود. نمایندگان ایران رفتند تا با قاسملو ملاقات کنند. در این ملاقات آقای قاسملو و معاونش بودند. واسط این ملاقات هم در جلسه بود. نمایندگان ایران هم بودند.
ماجرا را در همین جا نگهدارید تا به موضوع دیگری اشاره کنم. آقای اوجالان رهبر پ ک ک ترکیه اعلام کرده بود که می خواهیم با دولت ترکیه آشتی و سازش کنیم. سه تا خانم که از اعضای کادر اصلی و مرکزی پ ک ک بودند و اسم یکی از انها هم سکینه جانسیز بود با این روند صلح با دولت ترکیه مخالف بودند. همه این ها در یک روز کشته شدند. چرا؟ چون مخالف جریان آشتی بودند.
در مورد قاسملو هم جریان مخالف آشتی قاسملو با ایران ، در جلسه مذاکره ایشان را به قتل رساند. به سوی همه حاضران در جلسه شلیک کردند و همه را کشتند. در درجه اول هم به دنبال این بودند که قاسملو را به قتل برسانند.

 یعنی مخالفان سازش قاسملو را کشتند؟

بله ، من از شما یک پرسش دارم. ما با کشته شدن قاسملو چه مقدار نفع می بردیم و با زنده بودن او چه مقدار منتفع می شدیم؟ بعد از قتل قاسملو ترور در کردستان زیاد شد. گفتند جمهوری اسلامی قاسملو را کشته و انتقام گیری کردند. ما دنبال این بودیم که جلوی خونریزی و ناامنی در کردستان گرفته بشود. آنها قتل قاسملو را پیراهن عثمان کردند و ناامنی و خونریزی را تشدید کردند.

تحلیل شما چیست؟ چه کسانی قاسملو را کشتند؟

قاسملو را مخالفان سازش کشتند.

 یعنی معتقدید بخشی از هم حزبی های قاسملو که مخاف سازش بودند این کار را کردند؟

مخالفان سازش کشتند. هر کسی می تواند در این موقعیت باشد. می تواند کار اسراییلی ها باشد. می تواند کار صدام باشد. می تواند کار سازمان منافقین باشد. می تواند کار هم حزبی هایش باشد ، می تواند کار کشورهای دیگر هم باشد. به هر حال کار کسانی بود که از این سازش زیان می دیدند. بعد کشته شدن قاسملو آقای شرفکندی رهبر گروه شان شد. اینها در یک جا جمع شدند و صحبت کردند و نتیجه گرفتند که دوباره مذاکره با جمهوری اسلامی را ادامه بدهند. آنها در بحث های درونی شان متوجه شدند که قتل قاسملو کار جمهوری اسلامی نیست بلکه کار مخالفان جمهوری اسلامی و مخالفان سازش بوده است. اینها برای جلسه ای  در میکونوس جمع شده بودند که مجددا همه آنها به قتل رسیدند. چه کسی آنها را لو داد؟ پنج نفر آدمی که جزء کادر اصلی بودند و برای تشکلیل جلسه همه مسائل امنیتی و حفاظتی را رعایت می کنند ، جلسه تشکیل داده بودند. پنج نفر از اعضای کادر مرکزی حزب دموکرات کردستان تشکیل جلسه داده بودند برای این که تصمیم بگیرند دوباره با جمهوری اسلامی ملاقات کنند و این که در مذاکره با جمهوری اسلامی چه بگویند ، دوباره کشته می شوند. این کار چه کسانی می تواند باشد؟ آمدند جنجال میکونوس را راه انداختند و چیزی هم برای اثبات ادعایشان در این خصوص که ایران در آن ماجرا نقش داشته ، ندارند. حتی یک ایرانی را هم در آن اطراف دستگیر نشد. هیچ کس را نتوانستند در این رابطه دستگیر کنند. خب پس چطور شد؟ یعنی جمهوری اسلامی این قدر قوی است؟ مخالفان سازش با جمهوری اسلامی ایران این اقدام را مرتکب شدند. ما چقدر بعد از ماجرای قتل قاسملو و شرفکندی شهید دادیم. اصلا با محاسبه هزینه و فایده می ارزید که ما این قدر شهید بدهیم و کردستان ناامن تر بشود؟ ما می خواستیم که در کردستان شهید ندهیم و اوضاع آرام تر بشود. در جلسه مذاکره با قاسملو نماینده ما آقای جعفری ، سردار سپاه بود و به گردنش تیر خورد. ما سردار خودمان را هم می زدیم؟ متاسفانه در داخل هم بعضی ها بدشان نمی آید که وانمود کنند که وزارت اطلاعات این اقدام را انجام داده تا بگویند بله ما اینیم ، ما خیلی قدرتمند هستیم و می توانیم در خارج از کشور کارهای پیچیده و بزرگ انجام بدهیم. در حالی که واقعیت قتل قاسملو و سرفکندی همین چیزی است که من گفتم.

نفوذ جمهوری اسلامی در تیم نظامی بختیار در ترکیه هم از نکات جالب بوده است. بالاخره هیچ کدام از این گروه ها نمی توانستند از حالت نطفه ای خارج بشوند و تا می آمدند یک شکلی پیدا کنند از بین می رفتند. در این خصوص چه توضیحی دارید؟

ببینید من گفتم که در وزارت اطلاعات در بخش بررسی خارجی بودم. زمانی که در ترکیه گروه هایی مثل درفش کاویانی فعال بودند. در فعالیت هایشان هم همیشه دنبال این بودند که از ایران اطلاعات جمع کنند. در ترکیه نزدیک مرز ایران هم بودند. در ایران و در میان نظامی ها هم منابع خوبی داشتند. اما اینها خودشان منبع ترکیه نمی شدند و اطلاعاتی در اختیار ترکیه قرار نمی دادند. چون سازمان درفش کاویانی مستقیما از سازمان سیا پول و کمک می گرفت. در بررسی هایی که ما داشتیم به نتیجه رسیدیم که ترکیه این ها را ترور کردند. چون با ترک ها کار نمی کردند. ترک ها به شدت به دنبال به دست آوردن اطلاعات آنها بودند و آنها هم اطلاعات خوبی از ایران داشتند. در داخل و در میان ارتشی ها نیرو داشتند که بعدا در ایران دستگیر شدند. ما در وزارت اطلاعات هم هیچ وقت با ترکیه تعامل نداشتیم. ترک ها فقط به دنبال کسب اطلاعات بودند.

 تا اینجا گفتگو حول پرسش های تاریخی بود. می خواهم کمی هم به مسائل روز بپردازیم. در خاورمیانه پدیده ای به نام داعش ظهور کرد. آیا می توانیم پدیده داعش را یک شکست امنیتی و اطلاعاتی برای جمهوری اسلامی بدانیم؟ آیا می توانیم بگوییم ایران غافلگیر شد و چنین چیزی را پیش بینی نکرده بودیم؟ شما با توجه به سوابق امنیتی تان آیا این پدیده را یک شکست امنیتی برای ایران می دانید؟ و اگر نمی دانید چرا سطح منازعه ما با مثلا غرب یا برخی کشورهای منطقه از دریای مدیترانه به 15 کیلومتری مرز قصر شیرین رسیده است؟

اگر همین تحلیل را آمریکایی ها داشتند ، اگر همین تحلیل را ترک ها داشتند ، اگر همین تحلیل را مصری ها و سوری ها و عراقی ها داشتند اوضاع به این شکل نمی شد. ابوبکر بغدادی و هسته اصلی داعش هفت نفر هستند که عضو نیروی هوایی ارتش صدام بودند. اینها در عراق 4 سال زندانی بودند و اختیار آمریکایی ها هم بودند. آنجا همدیگر را پیدا کردند و هسته اولیه گروه شان را شکل دادند. در خلا قدرتی که در برخی مناطق سوریه و عراق ایجاد شد اینها مثل قارچ رشد کردند. آمریکایی ها تسلطی خاصی در عراق دارند. چرا آمریکایی نفهمیدند و متوجه خطر رشد داعش نشدند؟ باید توپ در زمین آنها انداخت. چرا آنها این تحلیل را نداشتند؟

می توان این گونه پاسخ داد که آنها از تهدیدات داعش به اندازه ایران آسیب نمی بینند و تهدید نمی شوند. محدوده در کنترل داعش تا آمریکا هزاران کیلومتر فاصله دارد اما در همسایگی ما قرار دارد.

منطقه جلولا که در نزدیکی ایران است کاملا پاکسازی شده است. جلولا در استان دیاله قرار دارد که در گذشته منافقین در آنجا مستقر بودند. آنجا مرز منافقین با ایران بود. داعش هم در آنجا مستقر شد که ایران آنجا را از زمین و هوا بمباران کرد و داعش در آنجا تار و مار شد. خدا به قاسم سلیمانی خیر بدهد آن منطقه را کاملا پاکسازی کرد. داعش از خلاء قدرت در مناطقی از عراق و سوریه استفاده و حجم وسیعی از نیرو از کشورهای عربی مثل لیبی ، مراکش ، مصر ، تونس ، اردن ، قطر را جذب خود کرد. حتی نیروی فلسطینی. بخشی از نیروهای داعش فلسطینی هستند و در فلسطین هم  کشته شده ها را با پرچم داعش دفن می کنند. تعداد زیادی هم از اروپا به داعش پیوستند. این جور نبود که ایران ، داعش را تحت نظر نداشت. بلکه ایران تصور نمی کرد که داعش این طور رشد کند و مناطق مختلف را تصرف کند.

 یعنی به نظر شما ایران در خطر نفوذ داعش نیست؟

نه ایران در خطر نفوذ داعش نیست.

 آیا داعش در میان جمعیت خاصی در ایران طرفدار ندارد؟

نمی شود که طرفدار نداشته باشد. تعدادی از کردستان و یلوچستان قصد داشتند به داعش بپوندند که در مرز دستگیر شدند.

  به نظر می رسد یک موضوعی که می تواند محل نگرانی باشد جمعیت افغانی مقیم ایران است. نظر شما چیست؟

نه آنها مشکلی ندارند. افغانی ها کاملا در کنترل هستند. افغانی ها اگر بخواهند از مناطقی که تحت کنترل نیست  به صورت غیرقانونی وارد کشور  شوند مشکل پیدا می کنند و حتی کشته می شوند اما از مناطقی هم هست که کانالیزه شده است. اگر افراد به صورت غیرقانونی و قاچاق هم وارد کشور شوند باز هم کانالیزه شده و تحت کنترل است. مثلا داعش که نزدیک مرز ایران در جلولا رسیده بود ، حدود 30  نفر از ایران می خواستند از مرز به داعش بپیوندند اما ارتش آنها چنان مورد حمله قرار داد که نابود شدند. ارتش بر مرزها تسلط کامل دارد و شورای هماهنگی نهادهای اطلاعاتی هم در آنجا اشراف کامل دارد.

 جمعیت افغانی در شهرهای ایران چطور؟ چند میلیون افغانی سنی مذهب ، پایگاه سلفی گری نیستند؟

نه خیر. هر جایی که مثلا 100 نفر آدم تردد دارد قطعا بدانید که 5 نفر آدم ما هستند. افغانی هم که باشند قضیه همین طور است. اصلا نمی شود این طور نباشد. در ایران 4 میلیون افغانی داریم. اما با توجه به اشراف وزارت اطلاعات ، آنها تهدید نیستند.

 آقای فلاحیان مصاحبه ای با مجله پنجره کرده اند. در جایی از این مصاحبه در خصوص فعالیت اقتصادی وزارت اطلاعات صحبت کرده اند و گفته اند گزینه اول آقای هاشمی در دولت شان برای وزارت اطلاعات آقای روحانی بوده اند و گفته اند آقای روحانی به دلیل مخالفت با فعالیت اقتصادی وزرات اطلاعات این مسئولیت را قبول نکرده اند و بعد آقای فلاحیان برای وزارت انتخاب شده اند. این روایت چقدر قرین صحت است؟

درست نیست. بعد از این که آقای ری شهری وزارت اطلاعات را ترک کرد گزینه وزارت اطلاعات آقای فلاحیان بود. آقای فلاحیان در وزارت اطلاعات معاون امنیت بود. معاون خارجی بود. قائم مقام بود. آقای فلاحیان قبل از این که وزیر بشود پنج سال بود که در وزرات اطلاعات حضور داشت. در شغل های مختلف وزارت اطلاعات بود. جز ایشان کسی دیگری گزینه وزارت نبود.

آقای فلاحیان در همان گفتگو در مورد قتل های زنجیره ای گفته است: “دشمنان بچه های وزرات اطلاعات این اصطلاح خودسر را درست کرده اند و من اصلا این را قبول ندارم. آن زمان گفتند که آن نفرات خودسرانه عمل کردند ، آن زمان آمدند روی این مسائل تبلیغات کردند. کشور هرج و مرج نیست که هر کس هر کاری دلش خواست انجام بدهد. ولی اشتباهی که شد این بود که این مسائل را به مطبوعات کشاندند ، در حالی که جای بحث های اطلاعاتی، محیط تخصصی است”

اگر آقای فلاحیان گفته که خودسرانه نبوده و این کار تخصصی بوده یعنی دارد این کار را تایید می کند. من در این خصوص اطلاعات ندارم.

 آقای فلاحیان گفته اند: “با سعید امامی دشمنی شد و این دشمنی از سوی دوستان ایشان بود. این گونه نبود که به خاطر بحث های جناحی بخواهند او را یزنند. در حد اطلاعات من ایشان در آن زمان جزء خط امامی ها محسوب میشد و با همین آقای ظریف در انجمن اسلامی آمریکا بودند و راست محسوب نمی شدند که چون راست بوده چپی ها خواستند او را بزنند ولی دعوا بین خود همان ها بود.”
آیا سعید امامی در جناح بندیهای رایج ، جزء خط امامی ها بود؟

من راجع به قتل های زنجیره الان نمی خواهم صحبت کنم. این موضوع یک مقوله خاص تاریخی است با دو جمله آقای فلاحیان نمی توان نتیجه گیری کرد.

 می خواهم به یک موضوعی که راجع به فعالیت های اقتصادی شما مطرح است بپردازیم. در پرونده فاضل خداداد هم نامی از شما برده شده. همین طور در خصوص تجارت موبایل هم نام شما مطرح است. شما نقش خاصی در پرونده فاضل خداداد و همین طور در تجارت موبایل داشته اید؟

اجازه بدهید این موضوع را از ابتدا بررسی کنیم. وزارت اطلاعات در آغاز دهه هفتاد از رئیس جمهور وقت ، آیت الله هاشمی رفسنجانی ، اجازه گرفت فعالیت اقتصادی بکند. آیت الله هاشمی هم اجازه فعالیت محدود اقتصادی را دادند.

 دلیل این تصمیم چه بود؟ مگر وزارت اطلاعات کمبود منابع داشت؟

بله کمبود منابع داشت. بعد از جنگ چیزی نداشتیم. سال 68 که جنگ تمام شده بود و دولت آقای هاشمی تشکلیل شده بود چیزی نداشتیم. به شدت کمبود منابع مالی داشتیم. با مجوز آیت الله هاشمی رفسنجانی یک بخش اقتصادی در معاونت مردمی وزارت اطلاعات تشکیل شد. 500 میلیون تومان پول به آقای فاضل خداداد دادند که برای وزارت اطلاعات آهن بخرد. آقای فاضل خدادداد این پول را به آقایی به نام محمدرضا کاسپایی بیگی داد. ایشان این پول را گرفت و یک مقدار اسناد جعلی به وزارت اطلاعات داد. تراکم آقای ابریشم کار را داد. همین طور مدارک جعلی بانک مرکزی. خلاصه 500 میلیون تومان وزارت اطلاعات که دست فاضل خدادداد بود را این آقای کاسپایی بیگی گرفت و فرار کرد. ما با یک تعقیب و مراقب ویژه این آقا را دستگیر کردیم و آن 500 میلیون برگشت. این ماجرای فاضل خدادداد بود.
اما در مورد موبایل ماجرا این بود که آقای غرضی با آقای فلاحیان یک قراردادی بست در خصوص هتل اینترنشنال ، که زیر پل سید خندان قرار داشت. این هتل قبل از انقلاب محل استقرار خبرنگاران و خارجی ها بود. در دوران جنگ این هتل محل استقرار جنگ زده ها شد. بعد از پایان جنگ این جنگ زده ها حاضر نبودند از این هتل خارج شوند. با این که خانه هم گرفته بودند اما آن خانه ها را اجازه داده بودند و این هتل را ترک نمی کردند. آقای فلاحیان با آقای غرضی قراردادی بست به این شکل که وزارت اطلاعات به ازای دریافت 600 میلیون تومان این هتل را تخلیه کند. معاونت مردمی روی پروژه کار کرد و آنجا را تخلیه کرد و تحویل آقای غرضی داد. آقای غرضی زیر قولش زد و به جای 600 میلیون ، گفت 400 میلیون پرداخت می کنم. آن 400 میلیون را هم گفت به وزارت اطلاعات به جای پول ، موبایل می دهم. 100 عدد گوشی داد. بعد گفت گوشی تحریم است نمی توانم بدهم. آمدند با من صحبت کردند و گفتند آقای اکبر خوش کوشک، ما گوشی موبایل می خواهیم. تو که این قدر در خارج با انقلابی ها و ضد انقلاب ارتباط داری یک مقدار موبایل به کشور بیاور. من پذیرفتم. من رفتم و دو هزار دستگاه موبایل از آلمان خردیم و به سوئیس آوردم. در سوئیس آن را داخل چراغ های صنعتی مخصوص که به اندازه یک اتاق بود قرار دادیم و با هواپیمای سوئیس ایر به تهران آوردیم. معاون وزیر اطلاعات هم به گمرک نامه داده بود که این کالا به وزارت اطلاعات تعلق دارد ، موبایل هم هست. اجازه ترخیص بدهید بعدا با شما حساب و کتاب می کنیم. این موبایل ها بنده آورم و تحویل دادم. یک توافقی بین وزارت اطلاعات و آقای غرضی وزیر وقت ارتباطات شده بود و بخشی از اجرای آن توافق به من سپرده شد. همه از آن ماجرا منتفع شدند و این وسط ماجرای واردات آن موبایل ها به نام من نوشته شد و جوری بازتاب پیدا کرد که گویی که من برای تجارت شخصی خودم موبایل وارد کردم.

* ماجرای خروج گوگوش از کشور و نقش وزارت اطلاعات در آن چه بود؟

وزارت اطلاعات همان طور که دنبال این بود که کسانی که از کشور خارج شدند به ایران برگردند ، دنبال این هم بود کسانی هم که در داخل کشور سرشناس و شاخص هستند از کشور خارج شوند و به اروپا و آمریکا بروند. یکی از این افراد گوگوش بود. سعید امامی با مسعود کیمیایی و گوگوش صحبت کرد که گوگوش را بفرستیم به خارج از کشور. وزارت اطلاعات می خواست گوگوش از ایران برود تا نگویند که در ایران زندانی است. مسعود کیمیایی قبول نکرد. بعد از این که سعید امامی از دنیا رفت ، مسعود کیمیایی موافقت کرد و گوگوش از کشور خارج شد. که البته گوگوش در آمریکا گیر امیرقاسمی افتاد و امیرقاسمی پول گوگوش را خورد. ما همان طور که گروه های موسیقی را به خارج از کشور می فرستادیم و به طور غیر مستقیم که خودشان هم متوجه نشوند پول شان را می دادیم ، تصمیم گرفتیم گوگوش هم از کشور خارج شود تا این طور تبلیغ نشود که ایران کشوری بسته است و اینها در ایران زندانی هستند.

*  آیا بعد تشکیل وزارت اطلاعات از اعضای ساواک و تجربیات ساواک استفاده شد؟ اعضای ساواک که در وزارت اطلاعات کار می کردند در وزارت اطلاعات چقدر می توانستند ارتقا پیدا کنند؟

بله استفاده شد. اصلا آقای فردوست هفته ای دوبار پیش آقای ری شهرری می آمد و درس می داد.