«یکی از حرف های مهم و تکراری اش این بود که ایران از این فرصت جنگ با ارامنه استفاده کند و حضور خودش را در آذربایجان بالا ببرد و گاهی تعبیر می‌کرد که اینجا از آن ایران بوده و حالا بیائید دفاع کنید و اداره کنید».
این جملات روایت هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران از تجربه سفر به جمهوری باکو در آبان 1372 است. به گزارش وب سایت خبری- تحلیلی «آذریها» کتاب خاطرات سال 1372 هاشمی رفسنجانی با عنوان «صلابت سازندگی» نکات مهمی پیرامون شکل‌گیری و تثبت جمهوری باکو پس از فروپاشی شوروی دارد.
پس از عزل ایلچی بیک توسط مجلس ، حیدر علی اف در خرداد 1372 به عنوان کفیل ریاست جمهوری انتخاب شد و در مهر ماه همان سال طی انتخابات همگانی به عنوان رئیس جمهوری منتخصب مردم آغاز به کار کرد. هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور وقت ایران پس از تثبت علی اف به عنوان رئیس جمهور به این کشور سفر کرد و ضمن بازدید از مکان های مختلف با سران حکومت جدید دیدار کرد.
بر اساس خاطرات منتشر شده رئیس جمهور وقت ایران،در این سفر حیدر علی اف برای قانع کردن هاشمی رفسنجانی جهت کمک بیشتر به این باکو در جنگ ناگورنو-قراباغ سعی کرده بوده از جملات احساسی و نوستالژیک استفاده کرده و بگویید 17 شهر قفقاز متعلق به ایران بوده است و ایران باید به همین دلیل به نفع باکو وارد جنگ شود! علی اف پیش از این نیز در نخجوان از این شیوه برای گرفتن کمک های بیشتر از جمهوری اسلامی استفاده کرده بود و روایت های زیادی در ادبیات شفاهی پیرامون پیشنهاد علی اف برای واگذاری نخجوان به ایران وجود دارد. بر این اساس حیدرعلی اف سکولار، حتی پیشنهاد تاسیس جمهوری اسلامی در آذربایجان را به هاشمی رفسنجانی داده بود که البته هیچ یک از این تعارفات جدی گرفته نشد و صرفا تاکتیکی سیاسی برای اقناع و جلب کمک ایران بود. به نظر می رسد آنها در هر فرصتی از ادبیات 17 شهر قفقاز استفاده می‌کردند و به دلیل فقدان صداقت و دوگانگی در حرف و عمل، حتی هاشمی رفسنجانی نیز تکرار این شیوه به ستوه آمده بود. اکنون با انتشار خاطرات هاشمی رفسنجانی زوایای بیشتری از مذاکرات پشت پرده روشن می شود:
« یکی از حرف های مهم و تکراری اش این بود که ایران از این فرصت جنگ با ارامنه استفاده کند و حضور خودش را در آذربایجان بالا ببرد و گاهی تعبیر می‌کرد که اینجا از آن ایران بوده و حالا بیائید دفاع کنید و اداره کنید. در نخجوان هم که بود شبیه همین حرف‌ها را می زد و تحلیل می‌کرد که اگر شما آذربایجان را تحت قدرت خود بگیرید با هم می توانیم روسیه را تا روی سنگ مرز اصلی اش عقب برانیم. چون داغستان و تاتارستان و چچن اینگوش و اوستیا همه از حاکمیت روس ها ناراضی اند؛ البته چون به خاطر استیصال در جنگ و حمایت روسیه از ارامنه به این مواضع افتاده اند، نمی توانیم اطمینان کنیم» (صفحه 409).
البته جمهوری آذربایجان با وجود تمام کمک های ایران انسان دوستانه و غیره ایران به مبلغ نزدیک به 40 میلیون دلار که هیچگاه به ایران بازپرداخت نشد، بلافاصله پس از تثبت سهم هفت درصد ایران در کنسریوم نفت خزر را با اشاره امریکا تضییع کرده و به نفع خود مصادره نمود و در نتیجه ایران را از کنسرسیوم نفت خزر که به قرارداد قرن معروف شده، بود اخراج کرد. این اقدام بر خلاف تفاهم نامه 1994 بین دو طرف بود.
همچنین پس از پایان جنگ قراباغ احزاب اسلام‌گرای و فعالان سیاسی مسلمان و طرفدار ایران دستگیر، محاکمه و زندانی شدند. نویسندگان و روشنفکران تالش نیز به جرم جاسوسی برای این به زندان رفتند. همچنین حکومت جدید ترتیبی داد که در کتاب های درسی باکو ماهیت قرارداد ترکمانچای تحریف شده و از خاطرات یک کشور بودن ایران و آران از ذهن نسل جدید پاک شود! اقدامی که در تضاد با اظهارات علی خطاب به رئیس جمهور وقت ایران مبنی بر تعلق تاریخی این منطقه به ایران بود.
البته آن گونه که از خاطرات هاشمی رفنسجانی بر می آید، وی به بازی دوگانه و زیرکانه علی اف در این خصوص واقف بود. برای مثال در خاطرات اسفند سال 1373 (صبر و پیروزی) چنین می نویسد:
« قبل از او [امامعلی رحمان اف] وزیر امور خارجه آذربایجان آمد. علت عدم حضور علی اف را شورش پلیس شمال گفت و از بن بست قره باغ اظهار ناراحتی کرد. نه قدرت جنگ دارند و نه تحمل ادامه وضع موجود را و علت آن را طرفداری روسیه از ارامنه می‌دانند و علت عدم هماهنگی با روسیه را تقاضاهای توسعه طلبانه روس از قبیل درخواست پایگاه نظامی و حضور در مرزهای جنوبی و عدم تکروی در دریای خزر و… می گویند به نحوی رد این تقاضاها را معلول اراده حفظ منابع ایران ذکر می‌کند و سر ما منت می‌گذارند و توقع حمایت بیشتر از ما دارند» (صفحه 786).
