شعوبیه نهضت رستاخیز ملی ایرانیان برای خروج از «خلافت» بود. مردم ایران پس از اسلام همواره با خلافت چه اموی،چه عباسی و چه عثمانی مخالفت و مبارزه کرده و در برابر آن، ایده «ولایت» را پشتیبانی کرده و با تاسیس دولت های مختلف تحت لوای ولایت با خلافت مبارزه کردند. دولت ها یا جنبش هایی چون آل بویه، جنبش حسن صباح، بابک خرمدین، مازیار، ابومسلم خراسانی، برمکیان و در نهایت صفویان همگی در راستای «خروج بزرگ از خلافت» و حتی براندازی آن طراحی شدند. شعوبیه تشکیلاتی نیمه سری و گاه سری بود که برای احیای ایران در قالب جدید شیعی مبارزه می کرد و تبلور نهایی آن در ترتیب شاه اسماعیل جوان توسط شیخ میرزا علی کارگیا در لاهیجان بود. کارگیا اسماعیل جوان را با قرآن و رموز تشیع که در دوران به شدت سرکوب می شد آشنا کرد. سپس به وی تاریخ ایران و شاهنامه آموخت و عرق ایرانی را در شاه اسماعیل تقویت کرد. از این رو شاه اسماعیل نام همه فرزندان خود را از شاهنامه برگزید و دستور داد بزرگ ترین و گران ترین شاهنامه جهان یعنی شاهنامه طهماسبی در تبریز تنظیم شود.
روایت کتاب درسی تاریخ ادبیات فارسی مقطع سوم دبیرستان در خصوص شعوبیه چنین است: «آن چه در این میان مسلم است اینکه ایرانیان دانش دوست . منصف، حساب تازیان و بنی امیه متعصب را از اسلام واقعی جدا کردند و به همان میزان که از آنان تنفر داشتند از اسلام واقعی با آغوش باز استقبال کردند و آن را از صمیم دل پذیرفتند».
نهضت شعوبیه دارای شاخه های سیاسی، نظامی، ادبی و فرهنگی بود بود. بیشتر این فعالیت به صورت سرّی صورت می گرفت زیرا هر لحظه امکان تکفیر از سوی اهل تعصب وجود داشت. چنانچه با سهروردی چنین کردند.
در شاخه ادبی آن بزرگانی چون فردوسی، سهروردی و نظامی، اسدی توسی، دقیقی و… فعالیت می کردند. در شاخه سیاسی وزیران بزرگی که در یک مقطع کنترل دولت و دیوان خلافت عباسی را در دست گرفتند و در شاخه علمی کسانی مانند روزبه پور دادویه (ابن مقفع) حضور داشتند. کتاب نهضت شعوبیه نوشته دکتر حسینعلی ممتحن استاد دانشگاه ملی سابق(شهید بهشتی) است. در این کتاب به جنبه های مختلف و اسرارآمیز شعوبیه پرداخته شده است.