تحلیلی بر مناقشه سپتامبر 2020 در ناگورنو-قراباغ

۷ مهر, ۱۳۹۹
تحلیلی بر مناقشه سپتامبر 2020 در ناگورنو-قراباغ

مهرداد فرهمند: بر خلاف درگیریهای گهگاه که در سی سال گذشته میان جمهوریهای آذربایجان و ارمنستان رخ داده، درگیری امروز در قره باغ ظرفیت بالا گرفتن دارد، ظرفیت اینکه به طول بینجامد یا سرآغاز رشته درگیریهایی در فاصله های زمانی کوتاه شود. دلیل عمده اش، آمادگی نظامی در هر دو جمهوری است که از هفته ها پیش آغاز شده است.

در ارمنستان، بسیج عمومی اعلام شده و نیروهای احتیاط به خدمت فراخوانده شده اند. در جمهوری آذربایجان بخشی از نیروهای احتیاط را به سربازی برده اند و حتی شماری از خودروهای شاسی بلند شخصی را پلیس از صاحبانشان گرفته و تحویل ارتش داده است.

جمهوری آذربایجان حدود دو هفته پیش با ارتش ترکیه رزمایش مشترک داشت و ارمنستان هم پریروز رزمایش مشترکی در شمال دریای خزر با روسیه، چین، ایران، بلاروس و برمه برگزار کرد که پوتین هم در آن حضور یافت.

در همین هفته های اخیر، گفته شد که ترکیه یگانی از نیروهای سوریه ای زیر فرمان خود، موسوم به لشکر حمزه را به جمهوری آذربایجان فرستاده است. لشکر حمزه عمدتا ترکمانهای سوریه اند و البته مانند دیگر یگانهای درگیر در سوریه، تنها نامش لشکر است نه اینکه واقعا لشکر باشد. از جمعیت اندک ترکمانهای سوریه لشکر در نمی آید.

در مقابل، رسانه های جمهوری آذربایجان گزارش دادند که چند هزار تن از نیروهای پ ک ک و ی پ گ (شاخه سوریه ای پ ک ک) با همکاری اتحادیه میهنی کردستان عراق و سپاه پاسداران، از راه کردستان عراق و ایران به ارمنستان برده شده اند.

افرادی نزدیک به مسئولان اتحادیه میهنی که با آنها صحبت کردم، چنین چیزی را بعید دانستند چون روابط ترکیه را با اتحادیه خراب می کند و همچنین، پ ک ک و ی پ گ در شرایطی که خودشان در سوریه و حتی بخشی در خاک عراق درگیرند، آن قدر نیروی اضافه ندارند که برای جنگ به ارمنستان بفرستند.

دیگر اینکه، همین یکی دو روز پیش و در اقدامی کم سابقه، رسانه های جمهوری آذربایجان محتوای گفتگوی تلفنی الهام علی اف و ولادیمیر پوتین را پخش کردند. پیشتر تنها خبر این گفتگوهای تلفنی منتشر می شد و کسی هم اهمیت نمی داد چون همان جملات رسمی و باسمه ای بود که «طرفین بر ادامه همکاریها و گسترش روابط و گامهایی برای حل مناقشه قره باغ تأکید کردند» اما این بار دفتر الهام علی اف به صورت غیررسمی محتوای گفتگوی تلفنی را در اختیار رسانه ها گذاشت و مشخص شد که الهام بشدت از پوتین گله کرده که چرا جانب ارمنستان را می گیرد، چرا در حالی که جمهوری آذربایجان پنج شش میلیارد دلار برای خرید سلاح به روسیه پول داده، روسیه همین سلاحها را رایگان به ارمنیها می دهد.

پس از درگیری دو ماه و نیم پیش میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان (که البته در منطقه قره باغ نبود) و تظاهرات بزرگی که پس از آن در میدان آزادی (آزادلیق) باکو برپا شد، فضای این جمهوری به گونه ای است که نیاز به جنگی ولو محدود با ارمنستان حس می شود. روسیه هم با جانبداری اش از ارمنستان کاری کرده که دیگر نمی تواند با نهیبی به الهام علی اف، جلوی بالا گرفتن درگیری را بگیرد.

یعنی الهام این بار دیگر خیلی گوشش بدهکار پوتین نیست. از آن سو، ترکیه پای کار ایستاده و با رفتاری که در خاورمیانه، از عراق تا لییی دارد، بدش نمی آید که در جای دیگری هم قدرتنمایی کند. امریکا هم که درگیر انتخابات است. بنابراین احتمال بالا گرفتن درگیری بالاست.

اما اگر درگیری بالا بگیرد، انتظار نمی رود خیلی گسترده باشد و جنگی تمام عیار شود. ارمنستان بی پشت و پناه نیست و روسیه را پشت خود دارد که اجازه نمی دهد توازن در قفقاز به زیانش به هم بخورد. جمهوری آذربایجان در جنگ، آسیب پذیرتر از ارمنستان است. خطوط لوله نفتی و انتقال انرژی اش در خطر است اما ارمنستان که نقاط آسیب پذیر چندانی ندارد ، سپر انسانی دارد.

تلفات غیرنظامی و آوارگی پیامد مطلوبی برای جمهوری آذربایجان ندارد که به حسن رابطه و جلب کمک از اتحادیه اروپا بسیار نیازمند است.

در عین حال، این سپر انسانی همچون گذشته، انگیزه جنگ و مقابله را برای ارمنیها بالا می برد، ارمنیها در جنگهای قبلی با اینکه جمهوری آذربایجان دست بالاتر را داشت، پیروز از میدان درآمدند.

پیشروی محدود و بازپسگیری خاکی هر چند کوچک، برای جمهوری آذربایجان پیروزی بزرگی است و به نظر می رسد اگر در ادامه درگیری به چنین هدفی برسد، برایش کافی است.

همین حالا هم از بازپس گیری چند روستا خبر می دهند اما تا پایان درگیری باید صبر کرد و دید آیا می توانند آنچه را به دست آورده اند، نگاه دارند یا نه.ش