مرکز پژوهش های مجلس طی گزارشی در خصوص توطئه برای کنارگذاشتن ایران از تراتزیت منطقه قفقار هشدار داد. این مرکز گفته است، به احتمال بسیار زیاد ترکیه در پشت این خواسته قرار دارد و شاید در حقیقت، خواسته ترکیه باشد که از زبان مقام‌های جمهوری آذربایجان بیان شده است؛ چون عملیاتی شدن این مسیر کمک شایانی به هدف منطقه‌ای ترک‌ها در ایجاد ترکستان بزرگ خواهد بود.»
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی درباره آثار جنگ ارمنستان و آذربایجان (جنگ قره باغ) بر ایران اعلام کرد: «افزایش بازیگری ترکیه، رقیب منطقه‌ای ایران و رژیم صهیونیستی، مهمترین دشمن جمهوری اسلامی ایران در منطقه قفقاز جنوبی، آثار سوء آشکاری بر منافع و امنیت ملی کشور دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، معاونت مطالعات سیاسی این مرکز در گزارشی با عنوان «درگیری ارمنستان و آذربایجان و منافع جمهوری اسلامی ایران » آورده است؛ منطقه قفقاز جنوبی یکی از مناطق مهم برای جمهوری اسلامی ایران است که حضور مؤثر در تحولات آن، در ابعاد مختلف، تأمین کننده بخشی از منافع و حتی امنیت ملی کشور بوده و هست. این منطقه در عین حال، صحنه رقابت قدرت های غربی، روسیه، ترکیه و ایران و درگیری های دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز است که باید به آن حضور رژیم صهیونیستی را هم اضافه کرد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس می‌افزاید؛ اختلاف های آذربایجان و ارمنستان ریشه در دوران اتحاد شوروی و حتی روسیه تزاری و جدا شدن از سرزمین ایران داشته و بر سر بخش هایی از قراباغ و مناطقی در اطراف آن است که ارمنی ها آن را متعلق به خود و آذری ها بخشی از جمهوری آذربایجان می دانند. در زمان اتحاد شوروی، طبق تصمیم حکومت مرکزی، این منطقه که اکثر جمعیت آن را ارمنی ها تشکیل می دادند، منطقه ای خودمختار، اما بخشی از ساختار جمهوری آذربایجان شد.
این گزارش تصریح می‌کند که بعد از استقلال دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان و فروپاشی اتحاد شوروی، درگیری های شدید بین دو کشور به اشغال بخش مورد ادعای دو طرف توسط ارمنستان منجر شد. این درگیری با دخالت روسیه و تعدادی از کشورهای غربی و با امضای قرارداد آتش بس بیشکک در سال 1994 به وضعیت نه جنگ و نه صلح درآمد. ولی، سرزمین های اشغالی به آذربایجان بازگردانده نشد و در ظاهر به شکلی مستقل، اما به واقع زیر قیمومیت ارم نستان، اداره می گشت. در عین حال از منظر جهانی، منطقه قره باغ کوهستانی و شهرهای اطراف آن (آغ دام، فیضولی، کلبجر، قبادلی، لاچین و زنگیلان) به عنوان قلمرو آذربایجان شناخته شد. این وضعیت ناپایدار در سال 2016 نیز به جنگی چهار روزه بین نیروهای آذربایجانی و ارامنه جدایی طلب قراباغ کوهستانی منجر شد که این درگیری هم تغییری در وضعیت آنها ایجاد نکرد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس عنوان می‌کند که جمهوری آذربایجان پس از پیروزی نظامی در نبرد اخیر و بازپس گیری بخش های اشغالی سرزمینش، ازیکسو در وضعیت برتری روحی قرار دارد و ازسوی دیگر، نقش مؤثر ترکیه در این پیروزی، نفوذ فراوانی را برای ترک ها در حاکمیت آذربایجان ایجاد کرده است. ازاین رو در صورتی که کریدور مورد نظر آنان از سرزمین جمهوری آذربایجان به نخجوان ایجاد شود، بی تردید ترکیه این مسیر را به شاهراه اصلی انتقال و ترانزیت کالا و انرژی تبدیل خواهد کرد و موفق خواهد شد تا مرز ایران با ارمنستان را در عمل به منطقه ای بی خاصیت تبدیل کند و در عمل دسترسی جمهوری اسلامی ایران را به منطقه قفقاز قطع و ما را در بخش شمال غربی با بن بست و انفعال عملی مواجه سازد. همچنین این مسیر گام مهمی در ایجاد رؤیای ترکستان بزرگ و اتصال زمینی ترکیه به کشورهای ترک زبان آسیای مرکزی خواهد شد که یکی از پیامدهای آن کنار گذاشته شدن ایران از معادلات انتقال و ترانزیت کالا، انرژی و داده منطقه آسیای مرکزی و قفقاز است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تاکید می‌کند که کشور نیازمند انجام اقدام هایی است که هم به افزایش نقش آفرینی در معادلات این منطقه منجر شود و هم با افزایش درهم تنیدگی منافع دو کشور ارمنستان و آذربایجان با منافع ایران زمان و فرصت هایی را در اختیار قرار دهد.
در این راستا دستگاه تقنینی کشور می تواند با استفاده از نفوذ و نقش خط مشی گذاری، دستگاه های اجرایی را در جهت حفظ و تأمین منافع و امنیت ملی کشور هدایت کند. در همین زمینه مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد داده است تا اقداماتی نظیر تکمیل هرچه سریع تر مسیر ترانزیتی شمال ـ جنوب که مدت هاست باقی مانده است و مسیر شرق به غرب، افزایش مسیرهای مواصلاتی و ترانزیتی با جمهوری آذربایجان، به ویژه در مناطق تازه آزاد شده مانند خداآفرین، تسهیل در مبادلات بین دو بخش از سرزمین جمهوری آذربایجان با نخجوان از مسیر جمهوری اسلامی ایران با تسهیل در مقررات مربوط و تکمیل و تعمیر جاده مرزی بین جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان، در دستور کار قرار گیرد و از بخش های اجرایی عملیاتی شدن آنها خواسته شود.
پیشنهاد مرکز پژوهش‌های مجلس
بازوی پژوهشی مجلس به نمایندگان خانه ملت پیشنهاد داده تا اقدام‌های زیر در دستور کار قرار گیرد و از بخش‌های اجرایی نیز عملیاتی شدن آنها را پیگیری کند:
۱. تکمیل هرچه سریع‌تر مسیر ترانزیتی (کریدور) شمال-جنوب که مدتهاست باقی مانده و همچنین مسیر (کریدور) شرق به غرب
۲. افزایش مسیرهای مواصلاتی و ترانزیتی با جمهوری آذربایجان، به ویژه در مناطق تازه آزاد شده مانند خداآفرین تا بخش‌هایی از نیازهای آذربایجان پوشش داده شود
۳. تسهیل در مبادلات بین دو بخش از سرزمین جمهوری آذربایجان با نخجوان از مسیر جمهوری اسلامی ایران با تسهیل در مقررات مربوط
۴. تکمیل و تعمیر جاده مرزی بین جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان که بخش اندکی از این مسیر در داخل ایران باقی مانده و می‌توان با کمک به راه اندازی آن در ارمنستان، هم به اقتصاد خارجی کشور یاری رساند و هم به طور طبیعی، انتظار افزایش مداخله ایران در درگیری‌های آذربایجان و ارمنستان را در این منطقه داشت.
