آذربایجان. از همین رو بود که هسته های مقاومت مردمی در برابر ارتش موسوم به وطنخواهان از نخستین روزهای بیست و یک آذر 1324 تشکیل و تا زمان فرار فرقوی ها، آتش مقاومت در برابر بیگانه پرستان را زنده نگاه داشت.
در روزهای بیست و یکم آذر 1325 همزمان با فرار پیشه وری و غلام یحیی ، وطنخواهان منطقه اقدام به تعقیب و مجازات متجاسرین و سران فرقه نمودند. تا جایی دهها تن از رهبران متجاسرین در ارومیه،تبریز، سراب، اردبیل و … توسط آنان دستگیر و یا کشته شدند.
نفرت از فرقوی ها به حدی بود که در سالهای بعدی نیز هر گونه فعالیت اعضای فرقه و حزب توده از در شمالغرب با واکنش مردمی روبرو می شد. در سال های ملی شدن صنعت نفت که فعالیت حزب توده در سراسر کشور در اوج بود، شهرهای آذری نشین جزو معدود شهرهای کشور بودند که حزب توده فاقد اعتبار و سرمایه اجتماعی لازم برای فعالیت اجتماعی بود.
سندی که در ادامه خواهد آمد و برای نخستین بار از سوی وب سایت خبری- تحلیلی «آذریها» منتشر می شود ، نشانگر اوج نفرت مردم روستایی کشور از فرقوی های قوم گرا است. بر اساس این سند که در زمان تنظیم در رده «محرمانه» قرار داشت، مردم روستایی ناحیه ممقان در سال 1331 از فعالیت بقایای فرقه و حزب توده به تنگ آمده و ضمن جمع آور بیانیه های قوم گرایانه و فرقوی های فعال آن ناحیه را نیز دستگیر و به ضمیمه بیانیه به زبان «ترکی» به مقامات محل تحویل می دهند. همچنین بر اساس این سند مردم روستایی ناحیه ممقان ضمن عریضه ای به دربار خواستار شدت عمل بیشتر دولت در برخورد با قوم گرایان شده اند.
مردم روستایی در این نامه از دربار تقاضا می کنند یا با عناصر متجاسر و وطن فروش مقابله درخورد انجام شود و یا اجازه مهاجرت از روستاها و دیه ها به دلیل آزار و اذیت متجاسرین صادر نمایند که شرط اخیر نوعی اعتراض محترمانه به کوتاهی دولت در سرکوب قوم گرایان فرقه محسوب می شود.
این سند علاوه بر ناخرسندی مردم و شهروندان آن ناحیه از فعالیت فرقوی ها، نشانگر نکته مهم دیگری نیز هست و آن این که مردم آذربایجان جلوتر از دولتمردان خواستار مبارزه بیشتر با قوم گرایی بوده اند و کوتاهی حکومتها در این خصوص را نمی پذیرند. این اسناد نشان می دهد که چگونه مبارزه با قوم گرایی همانند امروز، در گذشته نیز مطالبه اصلی مردم آذربایجان بوده است.
