استاد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز: تأثیر فرونشست‌ها بر دیواره‌های نقش رستم و سطح آبرفتی شرق محوطه باستانی تخت‌جمشید کاملا مشهود است / ۷۰ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز کشاورزی سفره‌های آب زیرزمینی در حریم، تخت‌جمشید را می‌بلعند.
«فاجعه خشکسالی و بی‌آبی کشور را بیش از پیش جدی بگیریم.» این هشدار جدی را پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید – پرسپولیس روز ۱۴ فروردین‌ماه با انتشار تصویری قدیمی از دشت‌های سرسبز منتهی به محوطه باستانی تخت‌جمشید منتشر کرد.
اگرچه جزئیات بیشتری از دلیل انتشار چنین هشداری از سوی پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید منتشر نشده است، اما ناگفته پیداست که وضعیت فرونشست‌های تخت‌جمشید بحرانی‌تر از گذشته شده و با ۲ سال کم‌بارشی پی‌درپی در استان فارس و تعداد 70هزار چاه مجاز و غیرمجاز در حاشیه محوطه باستانی تخت‌جمشید که سفره‌های آب زیرزمینی را برای کشت برنج در دشت‌های منتهی به تخت‌جمشید تخلیه می‌کنند، هشدار پایگاه میراث‌جهانی تخت‌جمشید حتی با خودداری از ذکر جزئیات بیشتر از تأثیر خشکسالی و فرونشست بر این محوطه باستانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو نیاز به توضیح بیشتر نداشته است.
پیگیری‌های همشهری از وضعیت بحران آب در اطراف تخت‌جمشید مشخص کرد که امسال نیز با توجه به کاهش شدید بارندگی در استان فارس، سد درودزن در چند کیلومتری تخت جمشید که با ظرفیت آبگیری ۹۷۰ میلیون مترمکعب برای آبیاری ۴۰ هزار هکتار زمین کشاورزی احداث شد و اکنون مجبور به سیراب کردن ۱۲۰ هزار هکتار زمین کشاورزی شده است، حالا کمتر از یک‌سوم ظرفیت خود ذخیره آب دارد.
سد درودزن مجبور است ۹۰ درصد آب شرب شهرستان مرودشت و ۳۰ درصد آب شرب شیراز را هم تامین کند که حالا با کاهش ذخیره آبی سد، اعلام شده است که امسال آب سد درودزن تنها برای مصرف آب شرب تخصیص خواهد یافت. ناظران میراث‌فرهنگی معتقدند این خبر برای تخت‌جمشید بسیار خبر تلخی است چون هزاران هکتار از زمین‌های اطراف تخت‌جمشید به کشت آب‌بر برنج اختصاص یافته و هم‌اکنون زمین‌های وسیعی در انحصار کشت برنج است؛ بنابراین چاه‌های مجاز و غیرمجاز بیشتری در اطراف تخت‌جمشید سرباز می‌کنند و با بلعیدن سفره‌های آب زیرزمینی برای سیراب کردن شالیزارهای برنج، پیشروی فرونشست به تخت‌جمشید، نقش رستم و نقش رجب را افزایش می‌دهند.
هم‌اکنون ۳۰ هزار چاه مجاز و ۴۰ هزار چاه غیرمجاز در اطراف تخت‌جمشید و محوطه‌های باستانی پیرامونی آن شناسایی شده است که برداشت آب از آنها فروریختن محوطه‌های باستانی ثبت جهانی شده متعلق به دوره هخامنشی ایران را در دشت مرودشت شدت می‌بخشد.
ناظران منابع آب به همشهری خبر داده‌اند که عمق برخی چاه‌های حفر شده در اطراف تخت‌جمشید به حدود ۷۰۰ متر در برخی نقاط رسیده است. معصومه ابتکار، رئیس سابق سازمان حفاظت محیط‌زیست پیش‌تر و هنگامی که رئیس‌جمهور قبل به تخت‌جمشید سفر کرده بود، به خبرنگاران گفته بود که 85درصد منابع آب زیرزمینی استان فارس خشکیده است و همان اتفاقی که برای دریاچه ارومیه افتاده است، در مورد منابع آب زیرزمینی استان فارس رخ داده است.
فاصله سد درودزن تا تخت‌جمشید حدود ۵۰ کیلومتر است، رودخانه کر نیز خشک شده و حتی سد سیوند که آبگیری آن در دوره‌های گذشته به‌دلیل تهدید آرامگاه کورش بسیار خبرساز شده بود، امروز به‌طور کامل خشکیده است و آب در بساط ندارد.
وضعیت منابع آبی در اطراف محوطه میراث جهانی تخت‌جمشید بسیار بحرانی است. با این حال کشاورزان در دشت مرودشت به‌شدت به کشت برنج روی آورده‌اند و این محصول آب‌بر و ناهمخوان با اقلیم فارس چنان درآمدزاست که کشاورزان حاضر هستند برای کشت برنج روزانه تا یک میلیون تومان دستمزد کارگر بپردازند؛ غافل از آنکه بلعیدن منابع آب زیرزمینی در دشت مرودشت چه خساراتی بر میراث‌جهانی تخت‌جمشید وارد کرده است.
چندی پیش انتشار خبر رسیدن شکاف‌های ایجاد شده در تخت‌جمشید به‌دلیل فرونشست زمین و به ۱۰۰ متری صفه تخت‌جمشید، مسئولان پایگاه میراث جهانی پارسه و پاسارگاد را با این استدلال که فرونشست‌های تخت جمشید به‌دلیل آنکه این محوطه بر یک بستر سنگی بنا شده است و تأثیری بر این میراث جهانی ندارد، به صرافت انداخت تا شکاف‌های ایجاد شده را با خاک و شن و نخاله پر کنند؛ اقدامی که به‌گفته کارشناسان زمین‌شناسی بی‌فایده و بدون تأثیر بود.
عبدالمجید اسدی، یک استاد زمین‌شناسی پیش‌تر گفته بود که براساس مطالعات خود استدلال پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید را قبول ندارد؛ چون شکاف‌ها فشار بیشتری به دامنه کوه وارد می‌کنند و باعث آسیب به سازه‌های تخت‌جمشید می‌شوند.
عزت‌الله رئیسی اردکانی، استاد زمین‌شناسی دانشگاه شیراز از یک دهه قبل وضعیت فرونشست‌های تخت‌جمشید را رصد کرده است و حتی طرحی برای همکاری سازمان زمین‌شناسی با پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید را با هدف بررسی وضعیت فرونشست تخت‌جمشید ارائه کرد که تا به امروز به نتیجه نرسیده است.
او به همشهری می‌گوید: فرونشست تخت‌جمشید بسیار وسیع است و در نقش رستم نیز موجب شده تأثیر آن در 20سانتی‌متر از دیواره‌های نقش رستم مشاهده شود. شکاف‌های متعدد نیز در تخت‌جمشید ایجاد شده است. دلیل اصلی هم پایین رفتن سطح سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه است.
او می‌گوید: این استدلال که تخت‌جمشید در بستر سنگی احداث شده و فرونشست‌ها تأثیری بر آن ندارد، کاملا اشتباه است. شرق تخت‌جمشید و صفه آن بر یک بستر آبرفتی احداث شده‌اند که فرونشست‌ها می‌تواند تأثیر مستقیم بر آنها بگذارد.
او با اشاره به‌وجود یک شکاف 200متری در تخت‌جمشید می‌گوید: این شکاف بر بستر آبرفتی تخت‌جمشید ایجاد شده که حتی می‌تواند بستر آهکی تخت‌جمشید را نیز به‌دلیل جابه‌جایی بستر آبرفتی تحت‌تأثیر قرار دهد؛ بنابراین بستر سنگی تخت‌جمشید نیز در خطر است.
