نیویورک تایمز: اوایل امسال، ترکیه ثبت اطلاعات جمعیتی که حاوی آرشیو مهمی از سال‌های دور در امپراتوری عثمانی است را آغاز کرد. یک وبسایت که به تمام سرویس‌های عمومی در ترکیه دسترسی دارد، حاوی جدول شجره‌نامه‌ای مردم ترکیه نیز هست که کاربران می‌توانند در آن، اطلاعات و مستندات اجدادی را بارگذاری و با اطلاعاتی که به قبل از سال 1882 بازمی‌گردد مقایسه کنند. از زمان راه‌اندازی این سرویس جدید، بحث در مورد ریشه‌ها، مهاجرت، اصالت و دورگه بودن در گروه‌های شبکه‌های مجازی و محافل عمومی مانند قهوه‌خانه‌ها برقرار شده است. تنها در عرض دو روز بیش از 5 میلیون ترک، به دنبال اطلاع از میراث اجدادی خود در سایت بودند و در اتفاقی جالب وبسایت به دلیل استقبال بالای مردم از دسترس خارج شد. دولت مجبور شد برای چند روز این سرویس را متوقف کند.
دولت ترکیه یک قرن سعی کرده به شهروندانش یک هویت ملی متصلب را تحمیل کند که ضمن انکار هویت قومی آنها، هویت خالص ترکی به آنها تحمیل میشود. حال اقدام اخیر دولت با افتتاح سایت مزبور، با سوابق ارائه داده شده از سوابق تباری مردمی، آگاهی مردم را به سخره گرفته است. در حالیکه ترک‌ها اخبار مربوط به تنوع قومی خود را تحلیل می‌کنند، ایده قدیمی نژاد خالص ترک که توسط دولت برساخته و به مردم تحمیل شده، شروع به فروریختن کرده است.
برخی ترک‌ها به‌ویژه کسانی که خانواده‌های آنها در چندین نسل در یک منطقه مشخص زندگی کرده‌اند، توانسته اند ریشه‌های عمیق خود را پیدا و تایید کنند. [اما] بقیه نتوانسته‌اند. یک ناسیونالیست ترک، متوجه شد که اجداد مادری‌اش تبار کردی دارد. یک دوست نویسنده از اینکه متوجه شد نام جد پدری‌اش «اسحاق» بوده شگفت‌زده شد. یکی از همسایگان من متوجه شد ریشه تباری اروپایی دارد و تصمیم گرفت برای دریافت شهروندی دوگانه درخواست بدهد. برای مدت طولانی، هویت قومی به‌عنوان یک موضوع در حوزه امنیت ملی در ترکیه مطرح می‌شد.
بیشتر ارامنه عثمانی، جان خود را در جریان اخراج اجباری در سال 1915 از دست دادند در حالیکه مابقی برای زنده ماندن به اسلام روی آورده بودند. این تغیر دین در خانواده‌ها مخفی ماند. بسیاری از مسیحیان، در هنگامی که بالغ می‌شوند از تبار [مسیحی] خود مطلع می‌شوند. بسیاری از ترک‌ها اخیراً متوجه شده‌اند که خانواده ارمنی داشته‌اند. داده‌های تبارشناسی فقط برای استفاده‌ی شخصی ارائه میشود و این اطلاعات آشکار می‌سازد که چگونه دولت ترکیه بیش از دو قرن واقعیت را از شهروندانش دور نگه داشته است.
این اطلاعات برای من مشخص کرد که تبار مادری‌ام از ایروان [ارمنستان] است. در عین حال تبار پدری من به گرجستان می‌رسد. من شگفت‌زده شدم. چپ گرایان ترکیه، با علاقه‌ای که به تبارشناسی دارند، دچار آشفتگی شدند و از اینکه این مساله سبب ترویج قبیله‌گرایی و حتی منجر به جنگ داخلی در ترکیه شود ابراز نگرانی می‌کنند. اما سردبیر هفته‌نامه ارمنی (Agos) از آن استقبال کرد. او با یک استاد انسان‌شناس مصاحبه کرد که معتقد است این موضوع یک حرکت انقلابی و نشانه جدی از عادی شدن تصور اشتباه خلوص قومی در ناسیونالیسم ترکی است.
همچنین یک مطالعه در سال 2012 در «نشریه سالانه ژنتیک انسانی»، مشخص کرده بود که ترک‌ها از نظر تباری 38 درصد به اروپا، 35 درصد به خاورمیانه، 18 درصد به آسیای جنوبی و تنها 9 درصد به آسیای میانه تعلق دارند.
عثمانی‌ها با سیستم پیچیده‌ای از نظر قومی سر و کار داشتند که خودشان آن را «سیستم ملت» (millet system)، می‌نامیدند. برای قرن‌ها قوانین مختلفی برای مسلمان‌ها، کاتولیک‌ها، ارتدوکس یونانی و یهودیان اعمال می شد. اجتماعات مذهبی می‌توانستند آزادانه تجارت خود را داشته باشند و مدرسه، روزنامه و بیمارستان‌های خود را تا زمانی که مالیات سلطان را می‌دانند، خودشان را اداره کنند. اما در دهه 1830 نوگرایان امپراتوری عثمانی، یک مفهوم غربی از شهروندی را ارائه دادند و سیستم قبلی را کنار گذاشتند. گروهی از روشنفکران مسلمان با نام عثمانی های جوان (ترکان جوان)، شدیداً با اصلاحات مخالف بودند.
در دهه 1870، ترکان جوان مفهوم جدیدی از عثمانی‌گری را ترویج کردند که شهروندی یک امپراتوری بر اساس ترکیبی از قوانین اسلامی به‌علاوه اصول الهام بخش اصول مشروطه اروپایی بود.
آنها ایده ناسیونالیسم اسلامی را به این شکل مطرح کردند: اسلام سُنی هویت عالیه خواهد بود، ضمن اینکه آزادی سایر مذاهب تضمین شده است. ترکان جوان احساس می کردند که اگر هویت سنی عثمانی به خطر بیفتد امپراتوری ممکن است با خطر تجزیه مواجه شود. عثمانی‌گری در واقع فرمول آنها برای حفظ امپراتوری بود.
هنگامی که سرعت نوسازی در اوایل قرن بیستم افزایش یافت، مشکل پیچیدگی تباری و نژادی به سرعت افزایش می‌یافت. سکولارها و غرب‌گرایان جوان ترک و موسسان جمهوری ترکیه، ناسیونالیسم مبتنی بر اسلام را به شهروندی بر پایه‌ی ایده‌ی فرانسوی لائیسیته که مذهب را به طور کامل از حکومت جدا می‌کرد، تغییر دادند. آنها تلاش کردند حتی از طریق اجبار مشکل پیچیدگی تباری موجود را حل کنند.
یک تبادل جمعیتی در سال 1923 انجام شد که حاصل آن لغو تابعیت بیش از یک میلیون و دویست هزار یونانی در ترکیه و بیش از سیصد هزار ترک در یونان شد. به تعداد اندکی از یونانیان و ارامنه هم که در ترکیه زندگی خود را ادامه دادند گفته شد که ریشه‌های خود را فراموش کنند.
در طول دهه 1940 و پس از مرگ «مصطفی کمال آتاترک»، حلقه‌های نژادپرستی در ترکیه، ناسیونالیسم در این کشور را تغییر داد و هویت ملی را بر پایه نژاد ساختگی ترک خالص به وجود آورد. از نظر آنها ترک‌ها از دشت‌های آسیای مرکزی به آنجا آمده‌اند. کردها نیز ترک‌های کوه‌نشین بودند و هرگونه نشانه‌های قومی دیگر منحرف و خطرناک لحاظ شدند. هم چپ گرایان و هم اسلام گرایان ترکیب یک دولت-ملت تک‌قومی با مدرنیته را رد کردند و در مقابل دولت کمالیست، هر دو گروه را مجازات کرد. [به‌عنوان مثال] «ناظم حکمت» (Nazım Hikmet) شاعر مارکسیست به تحمل 28 سال زندان محکوم شد. شاعر و متفکر اسلام‌گرا، «محمد آکف ارسوی» (Mehmet Akif Ersoy) نیز به دلیل انتقاد از ناسیونالیسم ترکی یک دهه به مصر تبعید شد.
برخی ناسیونالیست‌های ترک بر این باور اند که ترکیب محافظه‌کاری و نئولیبرالیسم توسط «رجب طیب اردوغان» از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال 2002، به عنوان یک تهدید برای هویت ملی ترکیه است. اما از طرفی حکومت اردوغان توسط برخی دیگر مورد ستایش قرار گرفته است، به دلیل اینکه مورخان اجازه یافته‌اند در مورد تاریخ ارامنه عثمانی بحث کنند و برخی محدودیت‌ها از کردها برداشته شود.
هویت ملی بر اساس رویکرد اردوغان به تدریج از ترک خالص به سمت ناسیونالیسم اسلامی عثمانی‌های جوان تغییر کرده است. رهبران حزب عدالت و توسعه بر این باورند که زدودن مذهب و قومیت از هویت ملی ترکیه اشتباه مدرنیست‌های عثمانی در دهه 1830 را تکرار خواهد کرد. دولت ترکیه به وسیله درافکندن مردم در آمار جمعیتی و تباری و نژادی به طور ناخواسته ممکن است ذهنیت ما در مورد ملیت ترک را تغییر دهد و پایان خوبی بر افسانه خلوص نژادی باشد.
تنظیم دسترسی جدید به اطلاعات تباری عموم مردم ترکیه، در واقع بخشی از برآوردهای سیاسی است. در پی عملیات نظامی ارتش ترکیه در عفرین سوریه، دولت ترکیه به پیشبرد و تقویت ناسیونالیسم اسلامی به عنوان هسته مرکزی هویت ترکیه امیدوار است. شیوه‌ای که حزب عدالت و توسعه مدعی است ناسیونالیسم اسلامی از ناسیونالیسم جمهوری‌خواه متفاوت است، اینگونه است: دولت در این گرایش جدید به اسلام، برای اجازه دادن به شهروندانش برای کشف ریشه‌های قومی خود اعتماد دارد. شهروندان ترکیه هم می‌توانند به ریشه‌های نژادی خود افتخار کنند و هم منطق اقدامات سیاست خارجی دولت ترکیه را در آن بیابند و درک کنند.
آرشیوهای اطلاعات ثبتی مبهم به معنای آن است که به ترک‌ها یادآوری کند که نه تنها اجداد آنها از تنوع قومی وسیعی برخوردارند بلکه از گستره سرزمینی امپراتوری عثمانی که سه قاره را پوشش می‌داد برخوردار است.
برگردان به فارسی: رضا کدخدازاده
