شناخت جایگاه زبان ملی یا زبان مادر کشور برای مسئولین امور به ویژه کسانی که مسئولیتهای بالاتری دارند ، به عنوان یک موضوع مهم فرهنگی ضروری به نظر میرسد.زبان فارسی ، زبان ملی ایرانیان است.برخی افراد که از آگاهی فرهنگی لازم برخوردار نیستند ، تصور می کنند که تاکید بر حفظ و گسترش و آموزش زبان فارسی به عنوان زبان ملی ، به خاطر گرایش به ناسیونالیسم ایرانی یا فارسی و در تقابل با زبانها و وگویشهای مختلف در کشور است.
رهبر معظم انقلاب در مرداد ٩٢ درباره اهمیت شناخت جایگاه زبان ملی یعنی زبان فارسی خطاب اساتید دانشگاه وفرهیختگان میفرمایند:
»برادران و خواهران عزیز! اهمیت زبان ملى یک کشور براى خیلىها هنوز دانسته و شناخته نیست. زبان فارسى باید گسترش پیدا کند. باید نفوذ فرهنگىِ زبان فارسى در سطح جهان روزبهروز بیشتر شود. فارسى بنویسید، فارسى واژهسازى کنید و اصطلاح ایجاد کنید. کارى کنیم که در آینده، آن کسانى که از پیشرفتهاى علمى کشور ما استفاده میکنند، ناچار شوند بروند زبان فارسى را یاد بگیرند.»
وقتی از گسترش زبان فارسی یا جایگاه بلند زبان ملی در نظام جمهوری اسلامی سخن میرود ، عده ای به هردلیل از جمله یا سابقه ذهنی نسبت به روزگار ستمشاهی یا داشتن گرایشات و رسوبات ذهنی قومگرایانه یا تحت تاثیر تبلیغات قومگرایانه و تفرقه انگیز دشمنان تصور میکنند که گسترش زبان فارسی یا جایگاه ویژه آن به معنای ناسیونالیسم ایرانی و یا از گرایش به تضعیف دیگر زبانهای ایرانی نشات می یابد.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با نمایندگان فرهنگی ایران در خارج در تاریخ ٢٩ تیر ١٣٧۵ میفرمایند:
« در هر جای دنیا که هستید باید نسبت به ترویج زبان فارسی اهتمام کنید زیرا برای رساندن پیام انقلاب و تفکر اسلام انقلابی کار برد زبان فارسی در حال حاضر بیشتر از کاربرد هر زبان دیگر است. گسترش زبان فارسی به هیچ وجه به مفهوم ناسیونالیسم ایرانی نیست و کسی که در هر نقطه ای از جهان زبان فارسی را فرابگیرد قادر به درک صحیح و دقیق مفاهیم برجسته، قوی و عمیق انقلابی در ایران اسلامی خواهد بود و به این ترتیب محتوا و قالب پیام انقلاب اسلامی ایران به ذهن مخاطبان خود منتقل خواهد شد.»
رهبر معظم انقلاب در شهریور ١٣٩۰با نام بردن از زبان فارسی به عنوان زبان ملی خطاب به اعضای هیات دولت میفرمایند:
« با این اوضاع و احوال، واقعاً شایسته و سزاوار نیست که حواشىاى به وجود بیاید؛ حالا چه حواشىاى که خود شما گاهى اوقات بىتوجه به وجود مىآورید، چه آنهائى که دیگران به وجود مىآورند و شما هم تسلیم آنها میشوید؛ از این حواشى باید پرهیز کرد. نگذارید در فضاى کشور، در فضاى بین دولت و مردم، درگیرىها و دلهرههائى به وجود بیاید که شماها را از کار باز بدارد.
مسائل گوناگونى مطرح میشود. توصیهى من این است که در زمینهى علاقهى به ایران، علاقهى به کشور و گرایش به ایران، چند نکته را توجه داشته باشید. یکى اینکه مهمترین بخش مربوط به کشور، زبان و ادبیات است. علاقهى به ایران، اینجورى تحقق پیدا میکند. ما در کشور زبانهاى مختلفى داریم؛ اما زبان ملى، فارسى است. آن کسانى که زبانهاى مختلف دارند، خودشان جزو مروّجین درجهى یک زبان فارسى هستند. بهترین مقالات را در زمینهى زبان فارسى، ترکزبانها نوشتند؛ این را من از روى اطلاع دارم عرض میکنم. »
رهبر معظم انقلاب در تاریخ ٢٣ اردیبهشت ٧٧ در دیدار با مسؤولان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ، مساله آموزش درست زبان فارسی به کودکان را مورد تاکید قرار میدهند و میفرمایند:
«به زبان اهمیت دهید اگر امروز کودک ما فارسى را درست یاد بگیرد و بتواند لغت فارسى را در جایى که لازم دارد، استفاده و مصرف کند، اگر شاعر شد، اگر هنرمند، گوینده، برنامهساز، یا کتابنویس شد، شما دیگر خاطرتان جمع است…»
اخیرا فیلمی کوتاه از سخنان جناب حجه الاسلام آل هاشم – امام جمعه محترم ولی فقیه و نماینده مقام شامخ ولایت فقیه در استان – منتشر شده که بازتابهای ویژه ای داشته و حاکی از دیدگاههای خاص امام جمعه محترم تبریز است.سخنان امام جمعه محترم تبریز در تقابل با سخنان وزیر آموزش و پرورش درباره لزوم تدریس به زبان فارسی در مدارس است که مورد انتقاد شدید وی قرار گرفته است و متاسفانه به نظر میرسد امام جمعه محترم به گونه ای به موضوع ورود کرده اند که گویی وزیرمحترم آموزش و پرورش مخالف هر گونه صحبت به زبانی غیر از زبان فارسی یا زبان آذربایجانی است و در برابر وی ، امام جمعه محترم وظیفه دفاع از آذربایجان و زبان آذربایجانی را بر عهده دارد. نیز امام جمعه محترم به نقش آذربایجان در جنگ تحمیلی اشاره کرده اند و از عشق و علاقه مردم آذربایجان به وطنشان ایران را بیان کنند – که امری بدیهی است- اما وقتی این سخنان از موضع تقابل با وزیراموزش و پرورش و حتی ترسیم خط قرمز توسط امام جمعه بیان میشود، ممکن است اینگونه برداشت نادرست صورت گیرد که گویی دیگران نقش مردم آذربایجان را در دفاع از وطنشان ایران انکار می کنند!در حالی که همه میدانیم در طول تاریخ نه تنها آذربایجان در دفاع از یکپارچگی ایران و حفظ تمامیت ارضی و هویت ایرانی نقش برجسته ای داشته است،بلکه شاعران آذربایجان در گسترش و ترویج زبان فارسی که زبان ملی همه ایرانیان است،نیز نقش بی بدیلی داشته اند. شاعرانی چون قطران تبریزی ،صائب تبریزی ،نظامی گنجوی ،خاقانی شروانی ،شهریار و صدها شاعر و نویسنده دیگر که همه ایرانیان و فارسی زبانان و فارسی دانان عالم آثار ماندگارشان را میخوانند،در حفط و گسترش زبان فارسی و هویت ایرانی نقش تاریخی ایفا کرده اند و با گذشت قرنها هنوز هم آثار آنها که مشحون از حکمت و معارف اسلامی و آیینه فرهنگ ایرانی است ،بر تارک تاریخ میدرخشد.با این توضیح ،شایسته است که امروز نیز همان مسیر درخشان توسط مسئولان و نخبگان و آفرینشگران ادبی پیموده شود ،نه اینکه با تاکید بر آن افتخارات ،در مقابل زبان ملی موضع گیری شود.
رزمندگان آذربایجان نیز در طول جنگ تحمیلی،عزم و همتشان اطاعت از ولی فقیه برای حفظ اسلام و ایران بوده است نه مباحثی مانند زبانهای قومی و غیره. هرگز برای رزمندگان عاشورایی آذربایجان بحثهای قومی و زبانی مطرح نبوده است و هزاران رزمنده شهید آذربایجان از آقامهدی باکری تا بسیجیان گمنام دیگر،وصیت نامه هایشان را به زبان فارسی که متعلق به همه ایرانی ها و آذربایجانیهای ایران است نوشته اند.
سخن دیگر امام جمعه تبریز مبنی بر آموزش در مهدکودکها به زبانهای قومی و محلی نیز ، موضعی است که با دستور رهبر معظم انقلاب مبنی بر آموزش درست زبان فارسی به کودکان همخوانی ندارد.
در جایی که رهبر معظم انقلاب اسلامی به کانون پرورش فکری کودکان توصیه میفرماید که زبان فارسی را به کودکان و نوجوانان درست بیاموزند، توصیه امام جمعه تبریز مبنی بر جایگزینی زبان های محلی با زبان ملی در مهدکودکها چه معنایی دارد؟
همچنین امام جمعه محترم در نقل توصیه رهبر معظم انقلاب به همسر شهید مدافع حرم دقت لازم را نفرموده اند. رهبر معظم به همسر شهید توصیه فرمودند که در خانه با فرزندشان ترکی صحبت کنند،چرا که فارسی را در مدرسه می آموزند.
اگر امام جمعه محترم دقت ببشتری داشتند،همین توصیه رهبر معظم انقلاب،تاکیدی دیگر بر آموزش زبان فارسی در مدارس است،ضمن اینکه کودک زبان مادری اش را در خانه می آموزد.
اما برخی سخنان امام جمعه محترم نیز با نقش وحدت آفرین امامت جمعه همخوانی کافی ندارد. اینکه می گویند :« در عرصهی کنونی صحبت به زبان مادری در نگاه عدهای جرم محسوب میشود.»؟؟
چه کسانی صحبت به زبان مادری را جرم محسوب می کنند ؟آیا این گونه موضع گیری و بازنشر گسترده آن توسط برخی رسانه های جنجال گرا و سطحی ، متناسب با جایگاه امامت جمعه است ؟ اینگونه موضع گیریها چه تبعاتی در جامعه دارد ؟ وحدت آفرین است یا ابزار تحریک احساسات قومی ؟
آیا زبان فارسی به عنوان زبان ملی متعلق به همه ایرانیها و بخصوص آذربایجانی ها نیست ؟ پس از چه رو امام جمعه محترم به گونه ای موضع گیری میکند که گویی زبان فارسی به عنوان زبان ملی و زبان مادر در تقابل با زبان محلی و مادری است ؟
افقی که مقام معظم رهبری درباره آینده زبان فارسی ترسیم فرموده اند ، یک افق جهانی است و به نظر میرسد ، شایسته آن است که بیش از هر کس دیگری ، امامان جمعه دیدگاههای خود را با این افق تنظیم و مواضع رهبر معظم را درباره زبان ملی تبیین و تشریح کنند و اگر در مورد موضوعی سخنی دارند ،بهتر است. پیش از کشاندن به رسانه ها و …با مسئولان و اهل تخصص در میان بگذارند و پاسخ خود را بگیرند.
تبدیل شدن زبان فارسی به زبان علمی جهانی ، افقی که رهبر معظم انقلاب درباره آینده زبان فارسی ترسیم کرده و بارها درباره آن سخن گفته اند.در دیدار با دانشجویان و نخبگان کشور در ٣ مهر ١٣٨۴فرموده اند :
«شما فکر این را بکنید که پنجاه سال دیگر کشور شما باید جایى باشد که هر کس به یک پیشرفت علمى احتیاج دارد، ناگزیر باشد زبان فارسى یاد بگیرد؛ یعنى کشور شما آن قدر اثر علمى و تحقیقاتى تولید کند که همین طور که امروز زبان انگلیسى عمدتاً به برکت پیشرفت فناورى امریکا و بعضى از کشورهاى دیگر در دنیا رایج شده، شما بتوانید زبان فارسى را به تبع رشد علمى تان در دنیا رایج کنید. شما باید بتوانید در قله قرار بگیرید؛ این شدنى است و اگر همت بگماریم، قطعى است.»
آیا مسئولان، مجلس،ائمه جمعه و بخصوص کسانی که در شوراهای فرهنگ عمومی استانها مسئولیت دارند،گامی در راستای تحقق هدف اعلام شده رهبر فرزانه انقلاب برداشته اند یا بعضا موانعی نیز در این مسیر قرار داده اند؟