ناشر: نسل نواندیش
نوشته دکتر داریوش افروز اردبیلی
چاپ نخست ۱۳۹۹
«دیوانه بوده!» داستانی تاریخی-پژوهشی است که آگاهیهای بسیارارزنده ای درباره مساله های فرهنگی و زبانی آذربایجان به دست میدهد .
داستان در کالبد گفتگویی دامنهدار است که یک سوی گفتگو، محمد بیریا (یا محمدباقرزاده با نام دیگر محمد حاج غلاماوغلو) شاعر و وزیر فرهنگ فرقه پیشهوری که پس ازفروپاشی دولت خودخوانده فرقه دموکرات،به اتحاد جماهیرشوروی پناهنده و به پاداش خوش رقصیهایش،سالهای سال گرفتار زندان و اردوگاههای کار اجباری سیبری و تبعید شد.
سوی دیگر گفتگو،شخصیتی پندارین به نام «مادر ایران» است.
داستان با زندگینامه بی ریا آغاز می شود و با بررسی فشرده و کوتاه تاریخ آذربایجان از دوره پیش از مادها تا روزگار امروز پی گرفته می شود و ازچگونگی پناهنده شدن هزاران شورشی جلالی و باشندگان آناتولی از عثمانی به آذربایجان در روزگار شاه عباس نخست صفوی و برای نخستین بار، روان شدن گویشی از ترکی در بخش کوچکی از آذربایجان و پسان، دسیسه های گسترده روسیه تزاری برای گسترانیدن ترکی در آذربایجان در دوره قاجار، با آماج اوباریدن و بلعیدن آذربایجان سخن می گوید. نمونه های بسیار جالب و گویایی ازدست نوشته های جهانگردان و کارگزاران سیاسی اروپایی درباره زبان مردم آذربایجان،در متن داستان آمده که بسیارخواندنی است.
بررسی فشرده تاریخ آران و شروان و تاریخ تاتها و زبان تاتی بخش دیگر کتاب است.
بررسی واژه های کهن پارسی روان در گویش آذربایجانی و فعلهای پارسی در گوی آذربایجانی و بررسی نامهای جغرافیایی پارسی در آذربایجان،بخشهای دیگر کتاب هستند.
گیراترین بخش کتاب،بررسی تکاپوهای گسترده شرق شناسان روسی و اروپایی و آمریکایی،برای گسستن پیوندهای تیره های ایرانی همچون کرد و بلوچ و آذربایجانی و … می باشد. درهمین بخش،به روشنی نشان داده شده است که شرق شناسان، با چه ترفندهایی نمادهای فرهنگ ترکی را- که حتی در آسیای میانه و عثمانی هم متروک و فراموش شده بودند-در قفقاز و آذربایجان زنده و روان کردند.
واپسین بخشهای کتاب، گفتگو درباره موضوعهای گوناگون در پیوند با گویش آذربایجانی و پاسخ مادر ایران به بی ریا درباره چرایی سرنوشت تیره و تلخ بی ریا می باشند.
داستان کوتاهی با نام ” دیوار ستبر ” نیز، پس از داستان ” دیوانه بوده ! ” در پایان کتاب آمده که بسیار گیرا و خواندنی است.
نویسنده کتاب ، دلزده از تقلیدهای گروهی اندک و فریب خورده از پان ترکیستهای ترکیه و آران،بر این باور است که :
اگر چند باشد شب دیر یاز، بر او تیرگی هم، نماند دراز!
شماره تلفنهای نسل نو اندیش ۹-۸۸۹۴۲۲۴۷-۰۲۱
تلفن مرکزپخش اردبیل-کتابفروشی بهروز ۳۳۲۴۶۶۲۳-۰۴۵