سازندگی : در امرداد ماه هر سال، هزاران نفر از ارامنه ایران و جهان به منظور برگزاری آیین مذهبی سالانه در کلیسای تادئوس مقدس در شهرستان چالدران حضور پیدا میکنند. این مراسم سالانه با حضور پرشور ارامنه و با تمهیدات ویژه سازمانهای مختلف جهت تامین امنیت و آسایش زائران برگزار میگردد. متاسفانه امسال به دلیل شیوع ویروس کرونا شرایط با سالهای گذشته تفاوت دارد و آذربایجان از میزبانی برادران و خواهران ارمنی خود محروم است. به این مناسبت و به جهت یادآوری بهترین احترامات به هموطنان ارمنی تاریخچه کلیسای تادئوس مقدس و مراسم سالانه این کلیسا را از نظر میگذرانیم.
کلیسای تادئوس مقدس در استان آذربایجانغربی در شهرستان چالدران واقع گردیده است. در اوایل قرن نخست میلادی یکی از حواریون حضرت مسیح به نام «تادئوس» جهت تبلیغ آیین مسیحیت به ارمنستان سفر کرد. در سال 66م تادئوس به همراه جمعی از نوکیشان ارمنی دستگیر شد و به دستور پادشاه وقت ارمنستان به قتل رسید. از هنگام به خاک سپردن پیکر تادئوس، آرامگاه وی از احترام ویژهای نزد نوکیشان ارمنی برخوردار شد و بعدها در سال 301م با رسمیت یافتن آیین مسیحیت در میان ارامنه، کلیسای کوچکی بر مزار وی بنا گردید که اطلاعاتی از این بنای اولیه در دست نیست.
کلیسای تادئوس مقدس به سه دلیل عمده از همان ابتدا برای مسیحیان، به ویژه ارامنه، از اهمیت و قداست بالایی برخوردار بود. نخست آنکه تادئوس -که این کلیسا بر مدفن وی بنا گردیده است- از شاگردان حضرت مسیح بود. دوم آنکه تادئوس از بنیانگذاران کلیسای ارمنی بود. و سوم آنکه نخستین شهدای ارمنی در راه مسیحیت در این کلیسا و اطراف آن به خاک سپرده شدهاند.
از قرنهای نهم و دهم میلادی کلیسای تادئوس مقدس از اهمیت بیشتری برخوردار گردید بطوریکه از آن پس در منابع مختلف به دفعات از این کلیسا یاد شده است. در قرن سیزدهم میلادی پیشوای مذهبی ارامنه طی یک فرمان اسقفنشینی در کلیسای تادئوس مقدس را تثبیت کرد و تمامی روستاهای اطراف کلیسای تادئوس مقدس را موقوفه کلیسا اعلام نمود که این واقعه را میتوان آغاز تاسیس خلیفهگری ارامنه آذربایجان و شروع دوران شکوه و گسترش کلیسای تادئوس مقدس دانست.
در سال 1319م کلیسای تادئوس مقدس بر اثر زلزلهای مهیب ویران شد. عملیات بازسازی کلیسا به مدت 10 سال به طول انجامید و کلیسای جدید با استفاده از سنگهایی به رنگ سیاه بنا گردید که به همین دلیل امروزه این کلیسا به «کلیسای سیاه» معروف است. کتیبهای مربوط به این واقعه در دیوار داخلی ضلع شمالی کلیسا موجود میباشد.
کلیسای تادئوس مقدس طی قرون متمادی بر اثر رویدادهای تاریخی و حوادث طبیعی بارها آسیب دید و هر بار مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت و در ادوار مختلف بخشهای جدیدی به آن افزوده شد. هر بار سنگهایی که پیشتر در ساخت بناهای قبلی کلیسا به کار رفته بودند در بنای ساختمانهای جدید به کار گرفته شدند. وجود تعداد زیادی سنگهای کتیبهدار و حجاری شده در دیوارهای بنای فعلی کلیسا، از استفاده چندین باره از این مصالح حکایت دارد. یکی از مهمترین ساخت و سازها در کلیسای تادئوس مقدس بین سالهای 1810 تا 1820 میلادی در دوران سلطنت فتحعلی شاه قاجار و با حمایتهای عباس میرزا صورت پذیرفت که در این مورد کتیبهای به زبان فارسی در سردر غربی کلیسا قرار دارد. در این دوران بنای سفید رنگ کلیسا با الگو برداری از پلان کلیسای اچمیادزین ارمنستان ساخته شد. ساخت و سازها بطوری صورت پذیرفت که با الحاق دو بنا به یکدیگر، بنای سیاه رنگ به محراب کلیسای تادئوس مقدس تبدیل گردید.
ارامنه آذربایجان در اوایل قرن 17میلادی بصورت گسترده به اصفهان کوچ داده شدند، اما به دلیل جمعیت بالای ارامنه در شمالغرب آذربایجان، کلیسای تادئوس مقدس همچنان اهمیت خود را حفظ کرد بطوریکه تا دهههای نخست قرن نوزدهم میلادی بسیار فعال بود و راهبان زیادی در آن اقامت داشتند. در سال 1830میلادی خلیفهگری ارامنه آذربایجان از کلیسای تادئوس مقدس به شهر تبریز انتقال داده شد با این وجود تا سال 1946میلادی کلیسای تادئوس مقدس همچنان به فعالیتهای خود ادامه داد. در این سال اسقف «پطروس غازاریان»، آخرین راهب کلیسای تادئوس مقدس، دِیر را ترک کرد و در شهر تبریز اقامت نمود. در سال 1954میلادی، با همت خلیفهگری ارامنه آذربایجان، سنت زیارت سالانه از این مکان مقدس به جا آورده شد که این مراسم تا به امروز بدون وقفه ادامه داشته است. (جهت کسب اطلاعات بیشتر به مقاله «دیرِ تادئوس مقدس» اثر شاهین هوسپیان مراجعه نمایید.)
کلیسای تادئوس مقدس در بهمن ۱۳۳۴خورشیدی به ثبت ملی رسید و در سال 2008میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردید؛ همچنین پرونده مراسم سالانه این کلیسا جهت ثبت در فهرست میراث ناملموس فرهنگی به یونسکو ارسال گردیده است.
در کنار انبوه دادههای تاریخی و یافتههای باستانشناسی، وجود کلیساهای پرشمار در شمالغرب آذربایجان گواه این حقیقت میباشد که این منطقه از دیرباز سکونتگاه تاریخی ارامنه بوده است. به فاصله اندکی از محل کلیسای تادئوس مقدس دستکم پنج کلیسای تاریخی دیگر وجود دارد. کلیسای «زاکاره مقدس» و کلیسای «ساندخت» از جمله کلیساهای همجوار با کلیسای تادئوس مقدس هستند. کلیسای «زورزور» و کلیسای «سنت استپانوس» و دهها کلیسای تاریخی دیگر نیز با فاصله کمی از کلیسای تادئوس مقدس در شمالغرب آذربایجان واقع شدهاند. امروزه این کلیساها به عنوان میراث ارزشمند تاریخی به ثبت ملی رسیدهاند و در حفظ و نگهداری از آنها کوشش میشود. ساکنان مسلمان منطقه در کنار متولیان حفظ و حراست از آثار تاریخی، همچون امانت دارانی مطمئن در طول سال از ابنیههای مقدس ارامنه نگهداری میکنند و در ایام خاص این اماکن مقدس را در اختیار صاحبان اصلیشان قرار میدهند و ارامنه آزادانه در سایه حمایت اهالی منطقه و سازمانهای مختلف مراسم مذهبی خود را در آنها برگزار میکنند. این نمونهای از زیباترین و باشکوهترین جلوههای انسانی است که در قالب ایرانیت نمود پیدا کرده و میتواند الگوی مناسبی برای همدلی و همزیستی دوستانه و مسالمت آمیز در جهان کنونی باشد.
دریافت فایل پی دی اف روزنامه سازندگی 11 مرداد 1399
