سالار سیف الدینی:
ترکیه قدیم دیگر وجود ندارد؛ این جملهای بود که وزیر خارجه ترکیه هفته گذشته در مجادله لفظی با یک خبرنگار فرانسوی در کنفرانس خبری خود ادا کرد.
یکی از دو رکن اصلی سیاست خارجی سنتی ترکیه پذیرش وضع موجود مرزهای بینالمللی و تأکید بر مرزهای ملی بود. باگذار ترکیه از پارادایم دولت ملی به امپراطوریگرایی این رکن سیاست خارجی در حال کمرنگ شدن است. ترکیه جدید قلمروسازی ژئوپلیتیکی را در حوزههای نفوذ متعدد در دستور کار دارد که این شامل عراق، سوریه، قفقاز و لیبی شده است.
در طی دو ماه گذشته آنکارا نشان داد که ظرفیت مهمی از امپراطوریگرایی اواخر دوره عثمانی را آزاد کرده است. اظهارات اردوغان در رژه پیروزی باکو (20 آذرماه 99) مانند شادی روح انورپاشا (از عاملین ژنوساید ارمنی) و اردوی اسلامی قفقاز در 1918 ارجاعی به همان کدهای ژئوپلیتیکی بود.
تا جایی که به ایران مربوط میشود خواندن چند بیت شعر درخصوص جدایی دو سوی ارس و تکرار ادبیات هجران بلشویکها علیه کشورمان در یک رژه نظامی یعنی در مقابل نظامیان، یک پیام تنشزا است. انتخاب این شعر مهجور و قرائت آن مستقیماً پیامی علیه مرزهای ملی ایران زمین است. پیامی که از ناحیه یک کشور ثالث مخابره میشود. چنین رویکردی در عین حال که بیسابقه است درشأن کشور ترکیه و جمهوری آذربایجان هم نیست.
همچنین یادآوری تاریخی است که سرزمین آران و شروان به امپراطوری ایران تعلق داشتند و در معاهدات ننگین ترکمنچای از پیکر ایران زمین جدا گشتند.
این رفتار تحریکآمیز بلافاصله واکنشهایی در ایران در پی داشت. واکنشها ابتدا از ناحیه آذریها آغاز شد و سپس به سطوح بالای حاکمیت کشیده شد. وزیر امور خارجه محمدجواد ظریف در نوشتهای کوتاه به همین دو نکته اشاره کرد: یعنی جدایی این سرزمینها از ایران به زور و اجبار و زیر سؤال رفتن استقلال کشوری که اردوغان میهمان آن بود در اثر یادآوری این نکته تاریخی. حقیقت این است که یادآوری چنین عطف تاریخی بیش از آنکه توهین به ایران باشد استقلال میزبان را نشانه میرفت.
یک روز قبل جیحون بایراماف وزیر خارجه جمهوری آذربایجان در ایران حمایت کاملی از تهران دریافت کرده بود اما یک روز بعد پیامهای سخیفی طی رژه نظامی باکو به ایران فرستاده شد. به نظر میرسد در این بین باکو نیز باید موضع خود را شفاف کند. این تناقض برای ایران قابل تحمل نیست که از تمامیت ارضی یک کشور بهصورت تمام و کمال دفاع کند (کافی است سخنرانی مقامات ایران در دو ماه گذشته تحلیل محتوا شود) اما آن کشور در یک رژه نظامی از طریق شعار نظامیان و با شعر رهبران، تمامیت ارضی ما را رسماً به چالش بکشد. هیچ کس نمیتواند به طور مستقیم ارتباطی بین عملیات بازپسگیری ناگورنو-قرهباغ و نوستالژی رود ارس برقرار کند.
اما اگر قرار باشد جوامع امروز در مورد نوستالژیهای تاریخی صحبت کنند ایران تاریخ و فرهنگ طولانیتری در مورد قلمروهای اطراف خود دارد.
انتظار جامعه سیاسی و تصمیمگیران ما از باکو این است که حاکمیت خود را قدر بدانند و دکترین «یک دولت، یک پرچم» را که سرلوحه همه کشورهای معتبر جهان است در دستور سیاست خارجی خود قرار دهند.
