سردرگمی موجود در ارمنستان و نیز جمهوری آذربایجان پیرامون استفاده ارمنستان از موشک های “اسکندر ام” در جنگ دوم قراباغ، نگرانی ها و مباحث قابل تاملی را ایجاد کرده است. اساسا سردرگمی های موجود در میان مقامات ایروان و باکو در این خصوص و نیز سایر پیچیدگی های تسلیحات استفاده شده در جنگ قراباغ نشان می دهد که نه ارمنستان و نه جمهوری آذربایجان، کارشناس و متخصص مستقل خود را برای استفاده از تسلیحات مدرنی که به این کشورها فروخته می شوند، ندارند.
سخنان هم الهام علی اف، رییس جمهوری آذربایجان و هم نیکول پاشینیان درباره موشک های “اسکندر ام” سردرگمی و بی اطلاعی فنی موجود در هر دو کشور درباره این نوع سلاح را به وضوح آشکار کرده است. به نحوی که ابتدا نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در پاسخ به انتقادات داخلی در کشورش بخاطر دیرکرد ارتش ارمنستان در استفاده از موشک های اسکندر تاکید کرد که ارتش ارمنستان این موشک ها را استفاده کرد، اما این موشک ها کمتر از 20 درصد کارایی داشت! از سوی دیگر، پس از آشکار شدن عصبانیت مقامات نظامی روسیه از این سخنان نیکول پاشینیان، الهام علی اف ، رییس جمهوری آذربایجان با برگزاری کنفرانس خبری تاکید کرد که این کشور استفاده ارمنستان از موشک های اسکندر برای هدف قرار دادن جمهوری آذربایجان را ثبت نکرده است! پس از این مجادله، رسانه انگلیسی “میدل ایست آی” به نقل از مقامات امنیتی جمهوری آذربایجان خبر داد که ارمنستان با موشک اسکندر باکو را هدف گرفته بود که این موشک در اطراف باکو با استفاده از سامانه ضدموشکی اسراییلی “باراک 8” در حومه باکو هدف قرار گرفت. در این مورد نیز مقامات و منابع رسمی جمهوری آذربایجان سکوت اختیار کردند.
اما، در روز دوم آوریل خبرگزاری رسمی آذرتاج جمهوری آذربایجان خبر داد که در پاکسازی نواحی اطراف شوشا ، بقایای دو فروند موشک “اسکندر ام” یافته شده و به باکو آورده شده است! پس از این خبر رسمی ، رسانه های غیررسمی جمهوری آذربایجان هیاهوی زیادی درباره استفاده ارمنستان از موشک های “اسکندر ام” علیه جمهوری آذربایجان در جنگ دوم قراباغ به راه انداخته اند و هم اقدام روسیه در فروش یا تحویل رایگان این نوع از موشک های اسکندر به ارمنستان را بردی بیش از سیصد کیلومتر دارند، مغایر با تعهدات حقوقی روسیه به موجب کنوانسیون های اروپایی اعلام می کنند و هم این نوع موشک های روسی را فاقد کارآیی لازم نظامی معرفی می کنند! اما، باز هم مراجع و مقامات رسمی باکو در این خصوص سکوت را ترجیح می دهند!
صرف نظر از اهداف و جنبه های سیاسی و حقوقی و فنی و بازرگانی تسلیحاتی و مسایل پشت پرده اخبار منتشر شده درباره موشک ها و تسلیحات پیشرفته نظامی استفاده شده در جنگ قراباغ، یک مساله بسیار مهم در این میان آشکار می شود؛ جمهوری آذربایجان و ارمنستان خود از متخصص و کارشناسان نظامی و فنی ماهری برای شناخت و استفاده از تسلیحات پیشرفته ای که در اختیار این کشورهای کوچک قرار داده می شود، برخوردار نیستند و به همین علت، برای استفاده نیز به فروشندگان این تسلحیات وابسته اند. به نحوی که فقدان این متخصص ها موجب موضع گیری های اشتباه سران این کشورها نیز می شود.
اهمیت این مساله در آن است که در نظر بگیریم علاوه بر روسیه که تامین کننده انواع مختلف تسلیحات برای جمهوری آذربایجان و ارمنستان است، رژیم صهیونیستی نیز با اهداف سودجویانه و جاه طلبانه مادی و سیاسی و خرابکارانه طی دو دهه گذشته میلیاردها دلار تسلیحات مخرب به جمهوری آذربایجان ارسال کرده است و حتی کارخانه پهپادسازی در نزدیکی باکو تحت عنوان “موسسه آزاد سیستمز” راه اندازی کرده و اخیرا نیز خبر ساخت شناورها و کشتی های نظامی اسراییلی در ساحل دریای خزر در جمهوری آذربایجان با همکاری شرکت صنایع نظامی Meteor Aerospace اسراییل و شرکت کشتی سازی باکو منتشر شد. این خبر را نیز رسانه های باکو به نقل از نشریه “اسراییل دیفنس” و منابع صنایع نظامی اسراییل منتشر و اعلام کردند که نام کارخانه ساخت شناورهای نظامی اسراییلی در حاشیه خزر نیز Caspian Meteor است.
نگاهی به انواع مختلف تسلیحات اسراییلی نمایش داده شده در رژه های نظامی در باکو که نمونه هایی از تسلیحات اسراییلی انبار شده در جمهوری آذربایجان هستند و مقامات نظامی و سیاسی و رسانه های جمهوری آذربایجان حتی اسامی این تسلیحات را نمی توانند به درستی ادا کنند و نیز حضور گسترده مستشاران نظامی اسراییلی در جمهوری آذربایجان اثبات می کند که استفاده از این تسلیحات در کنترل نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان نیست و اساسا خود نیروهای ارتش جمهوری آذربایجان توان استفاده از این تسلیحات اسراییلی را ندارند.
جالب است که در روزهای پس از جنگ قراباغ، رسانه های جمهوری آذربایجان گزارش های تصویری از برخی تسلیحات به جای مانده از نیروهای ارمنی در منطقه فضولی منتشر کردند که علائم و نشانه هایی بر روی آنها ثبت است که حکایت از تولید اسراییل بودن این تسلیحات دارد و معلوم نیست این سلاح ها در چه نوع رابطه ای میان اسراییل و ارمنستان یا ارامنه قراباغ به آنها ارسال شده است. در این میان، در جنگ دوم قراباغ روشن شد که ترکیه نیز وارد رقابت فروش تسلیحات به جمهوری آذربایجان شده است و حتی بطور رسمی اعلام شد که ترکیه 250 میلیون دلار اعتبار به جمهوری آذربایجان برای خرید تسلیحات از صنایع نظامی ترکیه پرداخت کرده است. اخیرا نیز سلجوق بایراکتار، داماد رجب طیب اردوغان و مدیر فنی شرکت تسلیحاتی “بایراکتار” ترکیه و نیز هالوک بایراکتار ، رییس هیات مدیره شرکت تسلیحاتی “آسلسان” این کشور به باکو سفر کردند و رسانه های باکو از احتمال راه اندازی واحدهای تولیدی صنایع تسلیحاتی ترکیه در جمهوری آذربایجان خبر دادند. همچنین در سفرهای اخیر مقامات نظامی پاکستان به باکو و بخصوص در سفر معاون فرمانده نیروی هوایی پاکستان به جمهوری آذربایجان توافق هایی در خصوص فروش موشک های پاکستانی به جمهوری آذربایجان حاصل شد تا سهم پاکستان نیز از جنگ اخیر قراباغ و حمایت سیاسی – نظامی اسلام آباد از باکو در این جنگ پرداخت شود.
تمامی این موارد مربوط به رقابت ها در زمینه فروش و انبار تسلحیات و نیز آموزش سیستم های جدید در جنگ 44 روزه قراباغ، در حالی که دولت ها و مقامات مسئول سیاسی و نظامی جمهوری های کوچک قفقاز هیچ احاطه و کنترلی بر این تسلیحات ندارند و در آینده نزدیک نیز نمی توانند داشته باشند، وضعیت بسیار خطرناکی را در این منطقه ایجاد کرده است که بی توجهی به تبعات احتمالی آن، نه فقط برای مردم و ساکنان این کشورها بلکه برای کشورهای همسایه نیز بسیار زیانبار می تواند باشد.