رسانه‌های سوئد نسبت به مدیون سازی و تطمیع روزنامه نگاران این کشور توسط شبکه پیچیده دیاسپورای باکو در اروپا ساکت نماندند. دیپلماسی خاوریار صرفا در عرصه سیاست نیست، بلکه در عرصه رسانه نیز با شدت ادامه دارد. پیش از این گزارش‌های زیادی درباره جذب هدفمند سیاست مداران اروپایی، امریکایی و … از طریق دیپلماسی خاویار منتشر شده است. گزارش‌هایی از پرداخت رشوه به برخی سیاست مداران آلمان ، فرانسه، بریتانیا و سایر کشورهایی اروپایی منتشر شده است. روزنامه گاردین گزارش مفصلی در این باره تهیه کرده است که ترجمه آن در آذریها منتشر شد. اسرائیل و بریتانیا کانون قدیمی پان ترکیسم محسوب می شوند و سیاست مداران یا روزنامه نگاران این کشورها بیشترین بهره را از هزینه های گزاف و پول پاشی دولتهای استبدادی منطقه می برند. اکنون رسانه های سوئد هدف تهاجم نرم لابی های رسانه ای در باکو و دیاسپورای دولتی قرار گرفته اند. اما مطبوعات این کشور بر این عقیده اند که چنین رفتارهایی سلامت سیاسی جامعه و سلامت رسانه ای را خدشه دار خواهد کرد.
اخیر سفر هماهنگ شده و با هزینه دولتی تعدادی از روزنامه نگاران «کاوا مدیا» در سوئد، با واکنش عمومی سایر رسانه های این کشور روبرو شده است. به گزارش وب سایت خبری- تحلیلی آذریها، جامعه مطبوعاتی سوئد برخورد تندی با اجرای پروژه های تبلیغاتی باکو داشته است. از نظر آنها باکو از نظر حقوق بشر و آزادی بیان کشوری در سطح بلاروس است و پذیرش کمک مالی یا هزینه های سفر تحقیقاتی از این حکومت‌ها می‌تواند استقلال روزنامه‌نگاران را هدف قراردهد. لیلا قاسموا از کارگزاران مطبوعاتی وزارت خارجه باکو از جمله کسانی بود که جزئیات این سفر را هماهنگ کرده است. برخی دیگر از افراد و لابی های هماهنگ کننده که به عنوان واسطه عمل کرده اند، ارتباطات عمیقی با جریان نژادپرست گرگ‌های خاکستری داشته اند که مروج قتل عام و کشتار گروههای قومی دیگر در منطقه است.
در این میان «راسموس کانبک» روزنامه مستقلی که معمولا برای بلنک پست گزارش هایی در مورد کشورهای منطقه تهیه میکند، توانست فاش کند که روزنامه نگاران سوئدی در دو سفر «هماهنگ شده دولتی» به قلمرو باکو شرکت کرده اند. نخستین سفر در اواخر سپتامبر و دومین سفر در اواخر اکتبر 2021 برگزار شده است. نهاد واسطه برای هماهنگی این سفرهای پرخرج که جمعا ده روزنامه نگار و عکاس در آن حضور داشتند نهادهایی به نام کنگره به اصطلاح آذربایجان و باشگاه مطبوعاتی باکو بود.
«راسموس کانبک» روزنامه مستقلی که معمولا برای بلنک پست گزارش هایی در مورد کشورهای منطقه تهیه میکند، توانست فاش کند که روزنامه نگاران سوئدی در دو سفر «هماهنگ شده دولتی» به قلمرو باکو شرکت کرده اند.
در اولین سفر ، آژانس رسانه ای کاوا مدیا شرکت کرد. این آژانس توسط «پیتر جوهانسون و لاریسا جوهانسون» اداره می شود و در وب سایت شرکت به عنوان خبرنگار و آژانس مطبوعاتی توصیف شده است. پس از دو ماه کاوا مدیا در کنفرانسی در بروکسل که توسط سفارت جمهوری آذربایجان در بلژیک سازماندهی شده بود، حضور پیدا کرد، که در آن جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه به عنوان سخنران شرکت کرد. کاوا مدیا همچنین اقدام به برگزاری یک نمایشگاه عکس در محل پارلمان اروپاکرده است. رویدادی که رسانه های باکو از آن استقبال کرده اند. این رویداد در به اصطلاح باشگاه مطبوعات در بروکسل رخ داد که هیچ ارتباطی با باشگاه واقعی روزنامه نگاران، اتحادیه مطبوعات بین المللی (API) در این شهر ندارد. لیلا قاسموا نیز به عنوان نماینده سازمان دولتی دیاسپورا در این مراسم حضور داشت که این سفرها را در ماه های سپتامبر و اکتبر ترتیب داد.
سفرهای به مناطق تصرف شده در قراباغ کوهستانی بلافاصله پس از پایان جنگ 2021 آغاز شد ابتدا دیپلمات ها، سپس تحلیلگران و روزنامه نگاران به منطقه برده شدند. همه هزینه های این سفرهای که نزدیک به 250 خبرنگار اروپایی تاکنون در آن شرکت داشته اند توسط حکومت باکو تامین شده است. راسموس در گزارش خود آورده است که خبرنگاران حاضر در این اردوها به ندرت می توانستند از هیات برگزار کننده جدا شده و با مردم یا روزنامه نگاران مخالف حکومت دیدار کنند.
سفرهای دولتی و هماهنگ شده به این مناطق علاوه بر Blankspot، در Expressen، روزنامه Journalisten و Medierna و P1 در رادیو سوئد مورد انتقاد قرار گرفته است. رادیو سوئد به «روزنامه ژورنالیستن» گفته است که کسانی که در این سفرهای دعوت شرکت کرده اند ممکن است در آینده برای آنها با منطقه همکاری نکنند. در واقع موضوع زمانی پیچیده شده که مشخص گردید روزنامه نگاران مشارکت کننده در این رویداد برای رسانه های دولتی سوئد نیز کار می‌کردند. مدیر رادیو دولتی سوئد عنوان داشت که از این افراد برای تهیّه برنامه و گزارش در خصوص منطقه قفقاز دیگر استفاده نخواهد کرد زیرا اصل بی طرفی آنها زیر سوال رفته است.
پیتر جوهانسون مدیر کاوامدیا طی ایمیلی به بلنک پُست عنوان کرده است که سفر مطبوعاتی تبلیغاتی در صنعت رسانه رایج است و نیاز به حساسیت در این باره نیست. وی نوشته است:
« چه افشاگری، رشوه؟ به ما خاویار یا سفری لوکس پیشنهاد نشد. اگر در سفر مطبوعاتی هستید، معمولا هزینه سفر، هتل و غذای خود را دریافت می کنید. ما بی طرف هستیم و هرگز از نظر سیاسی در کنار کسی نبوده ایم».
جوهانسون همچنین می نویسد که کاوا مدیا این سفرها را «مستقل از حکومت جمهوری آذربایجان» انجام داده است.
پس از بررسی بلنک پُست از سفر مناقصه ای که توسط نهادی موسوم به «کنگره آذربایجان» در سوئد ترتیب داده شده بود، این خبرگزاری نوشته است که یک سفر گسترده دیگر با حضور خبرنگاران سوئدی به دیکتاتوری ترتیب داده شده است. هفته گذشته، بلنک پُست توانست مصاحبه ای با توماس ودروس (روزنامه نگار) در مورد سفری که به دعوت «کنگره به اصطلاح آذربایجان» در سوئد انجام شده بود، منتشر کند. سازمانی که بلنک پست در گزارش قبلی آن را بررسی‌کرد. پس از بررسی بلنک پست، سفر دعوت دیگری در این هفته با خبرنگاران سوئدی در 24 تا 29 اکتبر ترتیب داده شد. تصاویر روزنامه نگاران ماریا برتل، آگنیتا نوردین، دنیز مردول و عکاس میکائیل سیلکبرگ توسط لیلا عبدالله اوا در سوئد در فیس بوک منتشر شده است.
ماریا برتل، دنیز مردول و آگنتا نوردین پروژه هایی را برای رسانه های دولتی، مانند SR و SVT انجام داده اند. مدیر مطبوعاتی رادیو دولتی سوئد یعنی کلاس برتیلسون، گفته است که افراد مورد نظر قبلاً دارای موقعیت‌های موقّت در این نهاد بودند، اما دیگر در رادیو سوئد به کار گرفته نخواهند شد. مدیر رادیو گفته است که از این پس از این افراد برای گزارش در حوزه قفقاز استفاده نخواهد شد. او پس گفتگو با «دنیز مردول» توضیح می دهد که کنجکاوی او برای این منطقه در سطح شخصی است.
دنیز گفته است:
«من خودم اصالتا ترک هستم و مدتها است که به این منطقه علاقه مند و کنجکاو بوده ام، زیرا ارتباطات فرهنگی و تاریخی با پیشینه من وجود دارد. در اینجا فرصتی پیش آمد تا آن را کشف کنم و من از آن استفاده کردم. در واقع برای آشنایی بیشتر با این منطقه به این سفر رفتم».
یکی از روزنامه نگاران دیگر، آگنتا نوردین، به بلنک پست می‌گوید که هرگز قصد نداشت گزارشی از این سفر منتشر کند:
«هیچ الزامی برای ارائه هیچ متن یا گزارشی در طول سفر یا بعد از آن وجود نداشت. قبل از سفر از این موضوع مطمئن شده بودم. من به اندازه یک ویرگول از اطلاعات بدست آمده طی این سفر منتشر نمیکنم».
علاوه بر این، او فهمیده است که بخشی از یک ماشین تبلیغاتی بزرگ‌تر شده است و گفته است:
«بدیهی است که از ما به عنوان تکیه‌گاه (رسانه ای) سوءاستفاده شد و این درست نیست. می‌دانم که هیچ غذای رایگانی وجود ندارد و در یک چیدمان طراحی‌شده قرار گرفتم. اما من به چشم خودم نیز نحوه عملکرد یک دستگاه تبلیغاتی را تجربه کرده ام. از منظر روزنامه نگاری برای من تجربه جالبی بود».
با این حال، او درک می کند که بخشی از اهداف سفر با رفتن آنها محقق شده است. در این سفر تعداد زیادی عکس و گزارش از دیدارهایشان منتشر شد.
«هدف از این سفر تمرکز بر درگیری در منطقه از منظر جمهوری آذربایجان بود. و از خبرنگاران برای اهداف خود دعوت‌کردند. این کار با عکاسی و انتشار تصاویر تکمیل شد».
او در پایان می‌گوید که این سفر به هر حال، علاقه او را به منطقه برانگیخت:
«سفر از بسیاری جهات جالب بود. من از منطقه ای آگاه شدم که شناخت کمی از آن داشتم، منطقه ای که با درگیری دائمی شناخته میشد و چالش های بزرگی پیش رو داشت».
یکی از افراد واسطه برای تحقق این سفر فردی است به نام رحیم صدیق بیگلی. «رحیم صدیق بیلگی» در تصاویری از میتینگ های پان ترکیستی در سوئد حاضر است. او به مدت چند سال و تا این اواخر در هیئت مدیره فدراسیون ملی جمهوری آذربایجان حضور داشت و با روزنامه آذربایجانی «باکو پرس‌کلاب» ارتباط دارد. علاوه بر این، او وظایفی در رادیو آموزش سوئد (UR) داشته است. وزارت امور خارجه سوئد او را در فهرست خبرنگاران خارجی فعال در سوئد قرار داده است. به گفته «اگنتا نوردین»، او توسط یکی از همکاران سابق خدمات عمومی به رحیم متصل شده است. رحیم صدیق بیگلی در میتینگ که توسط اتحادیه به اصطلاح ملی جمهوری آذربایجان در 17 اکتبر 2020 سازماندهی شده بود شرکت کرد، که در آن میتینگ سازمان فاشیست گرگ های خاکستری نیز حضور داشتند، وی در آنجا سخنرانی کرد و در مورد تصویر رایج رسانه های در سوئد درباره آذربایجان اظهار نظر کرد. فعالیت گرگ خاکستری در فرانسه ممنوع است. وی در سخنرانی خود در این تظاهرات گفت:
« برخی از نمایندگان پارلمان سوئد وقتی در مورد مناقشه قره باغ کوهستانی صحبت می‌کنند اشتباهات بزرگی مرتکب می شوند. همین وضعیت ناخوشایند را می‌توان در مطبوعات سوئد مشاهده کرد. آنها اطلاعات نادرست را بر اساس حقایق نادرست از منابع ارمنی و روسی منتشر کردند و برای مردم سوئد چشم اندازهای زاویه دار ایجاد می‌کنند».
یکی از افراد واسطه برای تحقق این سفر فردی است به نام رحیم صدیق بیگلی. «رحیم صدیق بیلگی» در تصاویری از میتینگ های پان ترکیستی در سوئد حاضر است. او به مدت چند سال و تا این اواخر در هیئت مدیره فدراسیون ملی جمهوری آذربایجان حضور داشت و با روزنامه آذربایجانی «باکو پرس‌کلاب» ارتباط دارد.
این لفاظی در تماس های بلنک پُست با کنگره جمهوری آذربایجان در سوئد و سفارت جمهوری آذربایجان نیز قابل تشخیص است. آنها بارها از بلنک پست به دلیل عدم ارائه گزارش مطابق با دیدگاه حکومت جمهوری آذربایجان در مورد مناقشه و منطقه انتقاد کرده‌اند. در طول هفته، می‌توان این سفر را از طریق به‌روزرسانی‌های مقالات خبری و مطالب شبکه های اجتماعی وابسته به دیاسپورای تحت مدیریت باکو دنبال کرد. از جمله در رسانه های زیر: در روزنامه انگلیسی زبان « آذربایجان تایمز» در روزنامه روسی زبان Haqqin.az، در وزارت امور چندفرهنگی که در مورد مسائل مربوط تنوع (!) صحبت میکند. لیلا قاسموا سخنگوی مطبوعاتی وزارت خارجه، در توییتر خود نوشت که از فضای صمیمانه و دوستانه دیدار با هیئت سوئدی ابراز خوشحالی کرده است.
در باکو پرس کلاب خبری منتشر شده مبنی بر اینکه هیئت سوئدی تعدادی فیلم و مقاله از این سفر را منتشر خواهد کرد. رحیم صدیق بیگلی در نقل قولی می‌گوید: « ارامنه سوئد از خبرنگاران سوئدی به خاطر مشارکت آنها انتقاد می‌کنند و زمانی که مقالات انتقادی درباره این سفر منتشر می‌شود، برای نشان دادن تصویر ما از بیرون، به اشتراک گذاشته می‌شود.» ولی در زمان انتشار، رحیم صدیقبیلی قبل از بلنک پُست نتوانست این ادعا را ثابت کند که ارامنه مقیم سوئد انتقادهایی را از این سفر مطرح کرده اند. در واقع لابی باکو تلاش کرده است که انتقاد «جامعه مدنی سوئد» را به نفوذ ارامنه مقیم این کشور تقلیل دهد و دست به اتهاماتی زده است که قادر به اثبات آن نبود.
میکائیل سیلکبرگ به طور مرتب عکس‌هایی را در اینستاگرام خود منتشر میکند، از جمله زمانی که آنها با لیلا عبدالله‌وا، سخنگوی مطبوعاتی وزارت خارجه دیدار می‌کنند. وی گفته است:
«من یک عکاس هستم و شرکت خودم را مستقل از هر سازمانی به دلایل میکائیل دارم. من عضو اتحادیه نیستم من واقعاً نمی توانم تناقض اخلاقی ببینم».
هرکسی که عضو انجمن روزنامه نگاران سوئد است متعهد می شود از قوانین اخلاق حرفه ای پیروی کند که از جمله موارد دیگر این است که فرد نباید «سفر رایگان» را بپذیرد یا تسلیم فشار خارجی شود. در طول این سفر، لیلا قاسیموا، هماهنگ کننده این چنین رویدادهایی، فیلم و تصاویری از فعالیت های هیئت سوئدی و تعدادی عکس معمولی را به طور زنده در شبکه های اجتماعی منتشر کرد. این تصاویر در صفحه رسمی الهام علی اف در فیس بوک هنگامی که رجب طیب اردوغان، برای افتتاح فرودگاه فضولی به این کشور رفته بود نیز منتشر شد. در حالی که اکونومیست در شاخص دموکراسی، ترکیه را درست در آن سوی مرز به عنوان یک دیکتاتوری تمام عیار معرفی می کند، جمهوری آذربایجان بسیار پایین تر و همتراز با بلاروس قرار دارد.
توماس ویدروس دیگر روزنامه نگار حاضر در این سفر، در مصاحبه با بلنک‌پُست می‌گوید که آنها پس از رسیدن به فرودگاه باکو به هتل هیلتون برده شدند و از سوی لیلا قاسموا مورد پیشواز قرار گرفتند. آگنتا نوردین تأیید میکند که در طول سفر آنها نیز همین روند به روشی مشابه اتفاق افتاده است. لیلا قاسموا فارغ التحصیل مدرک کارشناسی ارشد از دانشگاه هالمستاد است و در مورد سیستم رفاه شمال اروپا پایان نامه نوشته است. به همین دلیل می‌تواند سوئدی صحبت کند. لیلا قاسموا مرتبا عکس هایی از آن سفر منتشر کرد، اما به تدریج برخی از خبرنگاران سعی کردند از عکس گرفتن با او خودداری کنند. رحیم صدیق بیگلی در اظهار نظری به بلنک پست تأیید می کند که این باشگاه مطبوعاتی باکو و انجمن روزنامه نگاران وابسته به دولت باکو هستند که هزینه های این سفر را تامین کرده و از آنها دعوت کرده اند. رحیم می نویسد – هدف از این سفر نشان دادن وندالیسم ارمنی به خبرنگاران و عکاسان در 30 سال گذشته بود. وی همچنین اعلام کرد که عضو فدراسیون آذربایجان نیست.
اما برای سفر به قره باغ از طریق آذربایجان باید با نمایندگان دولت سفر کرد و در این مورد این نماینده سازمان دولتی دیاسپورا لیلا قاسیموا است که گروه را همراهی می کند. دیده بان حقوق بشر همچنین گزارش داده است که اساساً در جمهوری آذربایجان مطبوعات آزاد وجود ندارد و تعداد معدودی که واقعاً آزاد هستند در معرض آزار و اذیت دولت قرار دارند. این که یک روزنامه نگار اجازه دارد با دولت به یک سفر مطبوعاتی به قره باغ کوهستانی برود، ممکن است غیر منطقی تلقی شود.
لیلا عبداله وا مرتبا عکس هایی از سفر و حضور روزنامه نگاران سوئدی در باکو در شبکه های اجتماعی منتشر کرد، اما به تدریج برخی از خبرنگاران سعی کردند از عکس گرفتن با او خودداری کنند.
از زمان جنگ سال گذشته بین آذربایجان و ارمنستان در قراباغ کوهستانی که در 10 نوامبر 2020 به پایان رسید، آذربایجان سفرهای مطبوعاتی زیادی برای خبرنگاران خارجی ترتیب داده است. بر اساس اطلاعات، سفرهای بعدی در نوامبر و دسامبر آینده برنامه ریزی شده است. این سفرها اغلب از طریق یک واسطه مانند باشگاه مطبوعات باکو یا کنگره جمهوری آذربایجان در سوئد انجام می شود. بلنک پست قبلاً گزارش داده بود که هدف از این سفرها گسترش دیدگاه حکومت آذربایجان در مورد مناقشه قراباغ کوهستانی است و توانایی پرسیدن سؤالات مهم یا کنترل اینکه چه کسی و کجا با مردم ملاقات کند بسیار محدود است. از جمله، به ندرت پیش می‌آید که روزنامه نگاران در سفرهای مطبوعاتی با منتقدان و فعالان دیدار کنند.
اگرچه بسیاری از متون تولید شده پس از این سفرها، همسو با اهداف با حکومت باکو بوده است، اما نمونه هایی از روزنامه نگارانی وجود دارد که به طور مستقل، اما از طریق تماس های دولتی، سفرهایی را به قره باغ کوهستانی ترتیب داده اند. اریک هالکیر، رئیس گزارشگران بدون مرز در سوئد، در گفتگو با بلنک پُست استدلال میکند که به عنوان یک روزنامه نگار تحت هیچ شرایطی نباید از دیکتاتوری ها هدایا یا دعوت نامه دریافت کنید.
«ممکن است دلایلی برای رفتن به چنین سفرهایی وجود داشته باشد، اما پس از آن باید به طور باورپذیری برای سازمان دهندگان [حکومتی] روشن باشد که هزینه همه چیز را خودتان پرداخت می‌کنید. این در مورد سفرهای هوایی، هتل ها، غذا و تمام هزینه های جانبی صدق می کند».
در مورد سفر به باکو، اریک هالکیر معتقد است که این کشور یکی از محدودترین کشورهای جهان علیه روزنامه نگاران است و در شاخص آزادی مطبوعات این سازمان رتبه 167 از 180 را دارد. این مستلزم یک مسئولیت برای روزنامه نگار، هم از نظر حرفه ای و هم برای امنیت خودش است.
«رژیم روزنامه نگاران، فعالان و مخالفان را زندانی میکند. بنابراین، رفتن به یک دعوت رسانه ای خطر دارد، زیرا چنین چیزی مستلزم انتظارات است – صرف نظر از اینکه آنها چنین چیزی بگویند یا نه. شما به سادگی می توانید در خطر باج‌گیری قرار بگیرید یا در معرض معوّض های دیگر باشید».
