تارنمای دیپلمات: چین در واکنش به لفاظیهای ترکیه درباره اویغورها، موضوع قومی کردها در ترکیه را پیش کشیده است. روابط چین۰ترکیه از ۱۹۷۱ فراز و فرود بسیار داشته است. گذشته از مسائل ساختاری مربوط به تجارت، موضوع اویغورها از جمله مسائلی است که در رابطه میان دو کشور ایجاد تنش میکند. موضوعی که بارها سبب جدال میان این دو شده. جمعیت دیاسپورای اویغور قابل توجهی در ترکیه ساکن هستند و احساسات ملیگرایان ترکان نسبت به قومیت اویغور و مسائل آن در چین برانگیخته است. در مقابل، چین نیز سخت نسبت به هرگونه اشاره به احساسات تجزیهطلبانه در میان اویغورها از جمله توسل به هویت قومی فراملی (مثل هویت ترکی برای اویغورها) حساس است و شوخی ندارد.
رابطه چین-ترکیه در دهه ۱۹۹۰ با مشکلی جدی مواجه شد. پس از اینکه فعالیتهای ضدچینی اویغور در دهه ۱۹۸۰. با برآمدن حزب عدالت و توسعه رابطه دو دولت رو به گرمی گذاشت اما پیوندهای میان این دو پس از شورشهای ارومچی در سال ۲۰۰۹ تضعیف شد. ترکیه واکنش تندی نسبت به وقایع و سرکوب دولت آشوبها توسط چین نشان داد و نخست وزیر ترکیه، اردوغان، وقایع را به نسلکشی تعبیر کرد. در مقابل، مقامات چین هم بیدرنگ روابط با ترکیه را قطع کردند.
با این همه، رابطه چین و ترکیه به زودی تجدید شد و علی رغم برخی عقبگردها، دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ را میتوان دوره طلایی رابطه چین – ترکیه قلمداد کرد. عواملی چون کودتای ۲۰۱۶ و پشتیبانی آمریکا از میلیشیای کُرد در سوریه (ی پ گ)، ترکیه را به مدار چین و روسیه هل داد و رابطه آنکارا با پکن را بیش از پیش گرم کرد. شمار کمپانیهای چینی در ترکیه بالغ بر عدد ۱۰۰۰ شرکت در سال ۲۰۱۸ رسید. به علاوه، ترکیه شریک استراتژیک چین در اجرای طرح کمربند و جاده چین (BRI) محسوب میشود. طرحی که ترکیه و اردوغان به هر مناسبتی از آن حمایت کردند.
با این حال، این رفاقت همدلانه میان دو دولت دیری نپایید. تنش میان این دو در ۲۰۱۹ دوباره سربرآورد. گزارشهایی منتشر شد که شاعر اویغور عبدالرحیم هیئت، در ۹ فوریه ۲۰۱۹ در یک اردوگاه چینی از دنیا رفته است. وزارت خارجه ترکیه با انتشار بیانیهای شدیدالحن دولت چین را محکوم کرد و خشم افکار عمومی ترکیه را برانگیخت. اما زمانی که در روز بعد، ویدیویی منتشر شد که هیئت را زنده نشان میداد، ترکیه دید که قافیه را باخته و گاف داده است. اما این موضوع هم مانند برخی دیگر موضوعات به دست فراموشی سپرده شد و رابطه دو کشور احیا شد. در تمام این سالها مقامات چین از خود حزم نشان داده و نخواستند اقدام تحریککنندهای در مقابل ترکیه بروز دهند. اما چیزی در ماههای اخیر رخ داد که رویکرد چین را عوض کرد. برای اولین بار، چین سراغ مسائلی رفته که ترکیه را برمیآشوبد، مثل مسئله کردهای ترکیه. اما چه چیزی رخ داد؟
در ۲۲ اکتبر، ۴۳ کشور من جمله ترکیه در اعلامیهای به چین فشار آوردند که از این پس در مورد جامعه اویغورهای سینکیانگ «به طور کامل به حکومت قانون تن دهد». این نخستین بار بود که ترکیه چنین اعلامیهای را پشتیبانی میکند. امری که واکنش چین را برانگیخت.
بعد از اشارات ترکیه به ماجرای اویغورها، چین با تمرکز و توجه بر مناطق تحت سکونت کردها، آنکارا را به نقض حقوق بشر در این مناطق محکوم کرد. اقدام چین پیام روشنی بود به ترکیه که اگر آنکارا بیش از این در قضیه اویغورها فضولی کند، پکن تلافی خواهد کرد. پیام واضح است: اگر آنکارا به انتقاد از عملکرد چین در قضیه اویغورها ادامه دهد، پکن پرونده اقدامات ترکیه در عراق و سوریه را به مجامع بینالمللی خواهد بود.
سپس، در ۱۲ نوامبر شورای ترکزبانان در استانبول تشکیل شد و عنوان خود را به سازمان دول ترکزبان تغییر داد. این نشست سبب بروز تنشهای سیاسی در چین شد که نزدیک به ده میلیون جمعیت اویغور دارد. سبب اصلی ناراحتی چین از این ماجرا، تاریخ برگزاری نشست دول ترکزبان در استانبول بود. ۱۲ نوامبر تاریخ تشکیل نخستین جمهوری ترکستان شرقی در سال ۱۹۳۳ و دومین جمهوری ترکستان شرقی در ۱۹۴۴ است؛ منطقهای که اکنون بخش شرقی چین محسوب میشود. بنابراین، اعلام وجود سازمان دول ترکزبان دقیقا در این تاریخ ۱۲ نوامبر باعث بروز پرسشهای زیادی درباره انگیزههای دولت ترکیه گردید. آیا این تقارن تاریخها تصادفی بوده یا کاسهای زیر نیمکاسه آنکاراست؟
اقدامات بعدی مقامات عالی آنکارا نشان داد که در پس انتخاب تاریخ مذکور انگیزه سیاسی نهفته است. اردوغان و رهبر دولت باغچهلی حزب حرکت ملّی در طی نشست ۱۷ نوامبر، با نقشه اصطلاحا «جهان ترکزبان» در برابر دوربینها ظاهر شدند. این نقشه شامل منطقه سینکیانگ چین، یعنی سکونتگاه اویغورها، هم میشد.
این رویدادها چین را به اتخاذ موضعی علیه ترکیه واداشت.گنگ شوآنگ نماینده دائم چین در سازمان ملل متحد ترکیه را به نقض حقوق بشر در سوریه متهم کرد و اقدامات این کشور در شمال سوریه ــ منقطه «تحت اشغال غیرقانونی ترکیه» ــ را غیرقانونی خواند. اظهاراتی که با واکنش تند نماینده ترکیه روبهرو شد که گفت «ترکیه از کسانی که قانون حقوق بشر بینالملل را نقش میکند، درس نمیآموزد».
مجادلات لفظی میان مقامات دو کشور ادامه یافت تا اینکه در ۲۴ نوامبر، اردوغان بیانیهای تند در سازمان همکاری اسلامی خواند و گفت: «ما وضعیت اویغورها و دیگر اقلیتهای مسلمان در چین را با حساسیت بالا رصد میکنیم»… . روز بعد، مقامات پکن واکنش نشان داده، نماینده چین در سازمان ملل عملیات هوایی ترکیه در عراق را مورد سرزنش قرار داد و مدعی شد در این عملیات غیرنظامیان هدف قرار گرفتهاند و همچنین خواهان احترام به حاکمیت عراق شد.
بعد از اشارات ترکیه به ماجرای اویغورها، چین با تمرکز و توجه بر مناطق تحت سکونت کردها، آنکارا را به نقض حقوق بشر در این مناطق محکوم کرد. اقدام چین پیام روشنی بود به ترکیه که اگر آنکارا بیش از این در قضیه اویغورها فضولی کند، پکن تلافی خواهد کرد. پیام واضح است: اگر آنکارا به انتقاد از عملکرد چین در قضیه اویغورها ادامه دهد، پکن پرونده اقدامات ترکیه در عراق و سوریه را به مجامع بینالمللی خواهد بود. این وقایع سیاسی دنبالهدار نشان از ورود رابطه چین-ترکیه به مرحلهای تنشآلود در آینده دارد. با گسترش ورود چین در منطقه خاورمیانه، پکن شاید به بازیگر مهمی در مسئله کردها برای ترکیه تبدیل شود.
