تارلان باقروف، آرایشگر ۲۸ ساله، همراه با خانواده خود به وسیلهٔ توری اتوبوسی به شهر قبه در شمال باکو سفر میکند. راهنمای تور یک روس اهل باکو است و تنها به زبان روسی برای گردشگران سخن میگوید.
خانواده باقروف به طور کامل روسی را میفهمند. همگی فارغالتحصیل «بخش روسی» در مدارس دولتی حکومت باکو هستند. اما باقروف ترجیح میدهد آذربایجانی حرف بزند و از راهنمای تور هم میپرسد چرا به روسی سخن میگوید؟
باقروف موقع نقل این ماجرا میگوید «وقتی با راهنما مواجه شدم، معلوم شد که زبان آذربایجانی را خوب میداند» ولی ناگهان داغ کرده و «مرا به خاطر آنکه از او خواستهام به آذربایجانی سخن بگوید، «نازی» خطاب میکند. من به او پاسخ دادم که خودش نازی است که فکر میکند زبان قومی او از زبان کشوری که شهروند آن است برتر است». از آن پس، راهنمای تور «تا پایان سفر، کلمهای به روسی سخن نگفت.»
باکو شاید آخرین پایگاه زبان روسی در قفقاز باشد که سه دهه پس از فروپاشی شوروی و تأسیس کشور [جدید به مرکزیت باکو] محل زندگی اقلیتی کوچک ولی پرنفوذ از روسزبانان است. تداوم اهمیت زبان روسی در «جمهوری آذربایجان» یکی از عناصر کلیدی روابط میان باکو و مسکو است. همچنانکه روسای جمهور هر دو دولت پیوسته بر این موضوع به عنوان پیوندی قوی میان مردم دو کشور تاکید میکنند.
با این همه، بیزاری مردم باکو از جنگ روسیه علیه اوکرایین موضوع تداوم قدرت زبان روسی در این باکو را تحت تاثیر قرار داده است.
گرچه باقروف خود تحصیلاتش را به زبان روسی انجام داده است، اما هیچگاه به ادبیات روس علاقمند نبوده چراکه به گفته او «پر از کشتار» است با «قهرمانان تنبل و خشمگین». او میگوید تنها دلیلی که فرزندانش را به مدرسه روسی فرستاده این بوده که «بخش روسی سطح نسبتا بالاتری از خدمات آموزشی را از بخش آذربایجانی ارائه میدهد». اکنون که جنگ رخ داده، میگوید دیگر به مشتریان روسیزبان در دکان سلمانی خود خدمات نمیدهد، مگر آنکه به زبان آذربایجانی سخن بگویند. به گفته او، «تا زمانی که ما صدایمان را بالا نبریم، اینها به استفاده از زبان امپریالیستی خود ادامه میدهند».
اما پوتین و الهام علیف، روسای جمهور روسیه و باکو، زبان روسی را یک زبان استعماری نمیدانند.
وقتی این دو در ۲۲ فوریه با یکدیگر در مسکو دیدار داشتند، پوتین از علیف تشکر کرد به خاطر «حمایت از موضوعات انساندوستانه، که مهمترین آنها گسترش زبان روسی است». پوتین گفت «میدانم که زبان روسی امروز به صورت فعال در ۳۰۰ مدرسه در جمهوری آذربایجان تدریس میشود و زبانی است البته محبوب […]. ما با تمام وسایل از این موضوع حمایت میکنیم».
علیف در پاسخ به پوتین، با لحنی تکریمگونه، آمار پوتین را تصحیح کرد و گفت: «درواقع ۳۴۰ مدرسه روسزبان در جمهوری آذربایجان فعال هستند که ۱۴۰ هزار دانشآموز را پرورش میدهند»
علیف خطاب به پوتین گفت: «به نظر من، این موضوع [گسترش زبان روسی] یک پایه بسیار مهم در روابط اکنون و آینده ماست زیرا زبان روسی همواره عامل اتحاد کشورهای سابقا عضو در شوروی بوده و البته بسیار مشکل است که بدون این زبان بخواهیم روابط میان نسلهای آینده را تنظیم کنیم».
دو روز پس از این اظهارات، روسیه به اوکراین حمله کرد و اگرچه باکو حامی اوکراین بوده، اما انتقادی به روسیه هم وارد نکرده است.
حکمت حاجیف یکی از مشاوران عالی الهام علیف معتقد است که «فرهنگ روسی و زبان روسی نباید در معرض تحریم قرار بگیرد». او که در مجمعی در ۱۴ مارس سخن میگفت، عقیده داشت که «فرهنگ و زبان باید جدای از سیاست باشد.»
علیف در نامهای که به تاریخ ۱ آوریل، به مناسبت سیامین سالگرد روابط روسیه-باکو، به پوتین نگاشت، بر حمایت از مدارس روسی زبان تاکید مجدد کرد.
اقبال به زبان روسی در میان اتباع حکومت باکو تاحدی در حال افول بوده است. چیزی که خلاف خواست حاکمان باکوست. بخشی از مردم دلیلی نمیبینند که دیگر در مدارس روسزبان تحصیل کنند. میزان محصلان مدارس روسی از اوایل دهه ۹۰ تاکنون کاهش داشته است و جنگ اوکراین نیز این بیمیلی را تقویت کرده. با این همه، هنوز تقاضای بالایی از سوی والدین برای ثبت نام فرزندان در مدارس روسی وجود دارد. به وجهی که کلاسهای درس مدارس روسی با جمعیت اضافه دانشآموزان مواجه است و والدین به مدیران مدارس روسی رشوه میپردازند تا فرزندانشان ثبت نام شوند.
منبع: اوراسیانت
