از زمانی که در ماه مه ۲۰۲۱، نیروهای باکو به سوی استانهای سیونیک و گغارکونیک ارمنستان تاختند، تنشهای مرزی میان ارمنستان و«جمهوری آذربایجان» شدت گرفت. در ماه مارس ۲۰۲۲، ارمنستان پیوسته باکو را به قطع جریان گاز طبیعی به ناگورنو-قراباغ متهم میکرد. در ۲۴ مارس، نیروهای باکو کنترل روستای فرخ را به دست گرفتند.
گرچه این تنشها میرفت تا شعلههای منازعهای گسترده را میان دو کشور برافروزد، هر دو طرف به سرعت عقب کشیده به میز مذاکره بازگشتند. پیش از این الهام علیف برنامه برای عادیسازی مناسبات در ۵ ماده به ارمنستان ارائه داده بود. در ۶ آوریل روسای جمهور باکو و ایروان در بروکسل مشغول مذاکره شدند و علیف پس از آن خبر داد که ارمنستان آماده پذیرش ۵ ماده است.
روسیه و ترکیه از احتمال این توافق استقبال کردهاند. پوتین پیوسته با پاشینیان و علیف در تماس بود و در تلاش برای عقد توافق نهایی میان این دو تا از منازعه در قفقاز جنوبی جلوگیری شود. ترکیه نیز کاهش تنشها میان ارمنستان و باکو را گامی مهم برای برنامه خود برای «ادغام قفقاز جنوبی» میدانست که قرین بود با آب شدن یخ روابط میان آنکارا و ایروان.
دیدگاه روسیه درباره توافق احتمالی میان باکو و ایروان
تهاجم روسیه به اوکراین و همزمان تشدید تنش ها در قفقاز جنوبی منجر به فروافتادن رابطه میان ارمنستان و روسیه به وضعیتی از بیاطمینانی شده است. ارمنستان در نشست ۲ مارس مجمع عمومی سازمان ملل با موضوع محکومیت روسیه در تهاجم به اوکراین، غایب بود و در ۷ آوریل، با غیبت در رأیگیری نشست عمومی سازمان ملل برای تعلیق عضویت روسیه در شورای حقوق بشر، پیوند خود از اجماع پیمان امنیت دستهجمعی (GSTO) در هواداری از روسیه را برید. اینها را که با حمایت ارمنستان در الحاق کریمه به روسیه در سال ۲۰۱۴ مقایسه کنیم، نارضایتی ارمنستان از پشتیبانی ناکافی روسیه در جنگ قراباغ را درمییابیم. وقتی به یاد بیاوریم که در ژانویه ۲۰۲۲ پیمان امنیت دستهجمعی به رهبری روسیه دست به عملیات موسوم به «حفظ صلح» در قزاقستان زد تا شورش ضدحکومتی در آنجا را سرکوب کند، اما با درخواست ارمنستان برای کمک در منازعه قفقاز مخالفت کرد، پی به علت عمیقتر شدن فاصله میان ارمنستان و روسیه میبریم.
از آن سو، با اینکه علیف در ۲۲ فوریه به مسکو رفت و اعلام کرد که روابط میان باکو و روسیه «به سطح اتحاد» ارتقاء یافته، عوامل دیگری موجب تنش میان باکو و مسکو گردیده است. صحبتهایی از استعداد باکو برای جایگزینی نفت روسیه در بازار اروپا میشود. با این حال، برنامه افزایش صادرات گاز باکو از ۸.۲ میلیارد متر مکعب به ۱۱ میلیارد تاثیر چندانی در معادلات ندارد. منبع اصلی تنش میان باکو و مسکو حرکت تنشآفرین نیروهای باکو در ناگورنو-قراباغ است. در ۲۶ مارس، وزارت دفاع روسیه، باکو را متهم به ورود به منطقه تحت کنترل ماموران حافظ صلح روس کرد. به علاوه، روسیه حکومت باکو را به خاطر استفاده از پهبادهای ترکی بایراکدار در ناگورنو-قراباغ مورد سرزنش قرار داد. میخاییل دلیاگین نماینده پارلمان روسیه بیانیهای صادر کرد و باکو را به عنوان «یک دولت اقماری آمریکا» و «پروکسی ترکیه» یاد کرد ــ که باید تهدید حمله اتمی به تأسیسات انرژی باکو بالای سرش باشد. مفاد این بیانیه از سوی کرملین تکذیب شد، اما به تنش بیشتر میان باکو و مسکو کمک کرد.
همزمان که روسیه میخواهد روند منفی در روابطش با باکو و ارمنستان را معکوس کند، اولویت اصلیاش کاهش تنش در قفقاز جنوبی است. روسیه امیدوار است که در بلندمدت با کاهش تنش میان باکو و ارمنستان، توان تازهای به قالب دیپلماتیک ۳+۳ در قفقاز جنوبی بخشیده شود. این ۳+۳ شامل ارمنستان و گرجستان و باکو به همراه «سه همسایه بزرگ» آنان یعنی روسیه، ترکیه و ایران است و اهداف بلندپروازانهاش در پی افزایش تعاملات اقتصادی منطقهای و کاهش تنش در دریای مازندران. راه برای تحقق چنین قالبی دشوار است.
دیدگاه ترکیه درباره آشتی باکو و ارمنستان
از زمان پایان جنگ ناگورونو-قراباغ در نوامبر ۲۰۲۰، ترکیه به دنبال سیاست رفع منازعه با رقبای سنتی و اتکای هرچه بیشتر بر قدرت دیپلماتیک است. این را میتوان بخشی از سیاست کاهش تنش ترکیه با مخالفان منطقهای، از مصر، اسرائیل، عربستان و امارات تا یونان و فرانسه در مدیترانه دانست. در ۲۶ اکتبر، اردوغان اعلام کرد هیچ مانعی در عادیسازی روابط ترکیه با ارمنستان وجود ندارد به شرط آنکه ایروان در مورد صلح با باکو جدی باشد.
ترکیه همچنین به دنبال ساخت کوریدور ترابری به باکو از مسیر خاک ارمنستان است. این کوریدور انگیزههای اقتصادی نیرومندی دارد برای [بهبود وضع] مناطق فقیر کردنشین شرق ترکیه و نیز کاهش وضعیت محصوری ارمنستان و وابستگی این کشور به تجارت با اتحادیه اقتصادی اورسیا تحت رهبری روسیه.
منبع: rusi.org
