سدسازیهای ترکیه بر آبهای فرامرزی در منطقه سبب تنشهایی میان ترکیه با ایران و عراق شده است.
وزیر خارجه ایران در سخنان خود در ۱۰ ماه مه سال جاری در مجلس این کشور، پروژههای سدسازی ترکیه را اقدامی غیرقابل قبول عنوان کرد که باعث کاهش جریان آب به ایران و ضربه به محیط زیست این کشور میشود. امیرعبداللهیان بیان داشت که «ایران این موضوع را از طریق گفتگو و مذاکره دوجانبه پیگیری خواهد کرد». به گفته وزیر خارجه ایران «نباید به کشوری مثل ترکیه اجازه دهیم که از فقدان سازوکار بینالمللی در این خصوص، برای تغییر شرایط محیط زیستی چه در ایران چه در عراق بهرهبرداری کند»
وزیر خارجه ایران در سخنان خود اعلام کرد که درباره این تهدید زیستمحیطی، سه بار طی ماههای گذشته با همتای ترکیهای خود گفتگو کرده است و پیشنهاد تشکیل یک کمیسیون مشترک برای رسیدگی به مسئله را داده.
قالیباف رییس مجلس شورای اسلامی نیز اظهار داشته است که ایران این موضوع را از منظر امنیت ملی خود مورد توجه قرار میدهد.
رود ارس از شرق ترکیه سرچشمه میگیرد و به سوی شرق جریان پیدا میکند و قبل از پیوستن به رود کُر در قفقاز، خط مرزی چند کشور ترکیه، باکو، ایران و ارمنستان را ترسیم میکند. دجله نیز از شرق ترکیه سرچشمه میگیرد و به سوی جنوب جریان مییابد و پیش از پیوستن به فرات در خاک عراق، مرزهای میان ترکیه و سوریه و نیز سوریه و عراق را ترسیم میکند. بنا به آمار دولتی ترکیه، سهم عراق از جریان آب دجله ۵۱ درصد، ترکیه ۴۰ درصد و ایران ۹ درصد است.
ایران میگوید که سد ایلیسو در ترکیه بر روی دجله موجب خطرات زیستمحیطی هم برای عراق و هم برای ایران میشود. مقامات ایران پیشتر ترکیه را مسئول طوفانهای ریزگردی برخاسته از عراق در نتیجه کاهش جریان آب دجله و فرات به عراق عنوان کرده بودند.
این اتهام برای ترکیه تازگی ندارند. دهههاست که سوریه و عراق نیز ترکیه را متهم به اقداماتی جهت کاهش جریان آب دجله و فرات به کشورهای خود میکنند. سخنگوی وزارت خارجه ترکیه اتهامات ایران را رد کرده و تقصیر ریزگردها را به گردن آفریقا و خاورمیانه انداخته است. ضمنا گفته در خصوص آبهای فرامرزی آماده همکاری عقلانی و علمی است.
ترکیه پیشتر یک تاسیسات برقآبی و یک سد بر روی ارس ساخته و عملیاتی کرده است و سد دیگر نیز در دست ساخت بر روی ارس دارد. ترکیه همچنین در حال ساخت سد بر روی یک شاخه انشعابی ارس است. ایران نیز سدهایی مشترک با ارمنستان و باکو بر روی ارس زده است.
ترکیه میگوید کمبود آب در ایران معلول سوءمدیریت دولت ایران در مورد منابع آب این کشور است و اتهاماتی که متوجه ترکیه میکند بخاطر انحراف توجهات در این خصوص است. ترکیه حتی مدعی است که به خاطر سدهایی که ساخته میتواند جریان آب را در دورهّهای خشکسالی به بالاتر از حد نرمال برساند و تلویحا تهدید میکند که طرح اتهامها موجب تضعیف همکاریهای دوجانبه میشود.
منابع مطلع در دستگاه دیپلماسی ترکیه به المانیتور میگویند که مقامات ایران و ترکیه بر اساس پروتکلی که در سال ۱۹۵۵ امضا شده است، هر سه ماه به صورت مشترک جریان آب از ترکیه به ایران را در سه ایستگاه مختلف اندازه گیری میکنند. ترکیه مدعی است که سازوکار مشابهی در مورد دجله و سد ایلیسو با عراقیها دارد. اما ترکّها ایران را متهم میکنند که چنین سازوکاری را در مورد آبهایی که از ایران به عراق جریان دارند، با عراقیها ندارند.
یک پژوهشگر اهل ترکیه میگوید «موضوع آب زمینهساز مشکلات بسیاری میان تهران و ترکیه است از جمله مسئله تسهیل ایران در عبور غیرقانونی پناهندگان افغان از مسیر ایران به ترکیه».
باری، ترکیه و ایران در سالهای اخیر موضوعات مورد اختلاف بسیاری داشتهاند، از جنگ در سوریه و عراق تا موضوعاتی مثل پناهندگان و تروریسم. مسئله آب ولی بیشباهت به باقی مسائل است و ممکن است موجب تشدید و گسترش تنش در روابط دوجانبه شود.
