شرق:کشور ارمنستان همسایه شمالی کشورمان در منطقه قفقاز جنوبی است که روابط تاریخی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ویژهای با ایران دارد. در دوونیم دهه پس از استقلال جمهوری ارمنستان، روابط ایران و ارمنستان همواره باثبات و بدون هیچگونه تنش یا سوءتفاهم و مسئلهای به پیش رفته و با قطعیت میتوان گفت ثبات در روابط و حُسن همجواری میان ایران و ارمنستان از ابعاد گوناگونی قابل تحلیل و بررسی است. به سخن دیگر کمتر کشوری را در میان همسایگان متنوع ایران میتوان یافت که از نظر حسن همجواری و روابط صمیمانه طرفین دارای مشخصات روابط ایران و ارمنستان باشد. ١-ایران با ١۵ کشور دارای مرز مشترک خاکی یا آبی است و از نظر تعداد همسایگان وضعیت ویژهای در دنیا دارد. پس از روسیه و چین، ایران از نظر تعداد کشورهای همسایه بالاترین تعداد همسایگان در جهان را با حدود ٧٠٠ میلیون جمعیت دارد. این موقعیت ژئواستراتژیک برای ایران فرصتها و تهدیدات بالقوه و بالفعل فراوانی ایجاد کرده است و درنتیجه دانش و توانایی جدی و تحرک فراوان و هوشیاری دستگاه دیپلماسی کشور را میطلبد. در میان کشورهایی که با ایران دارای مرز خاکی هستند، تنها کشور مسیحی همسایه، جمهوری ارمنستان است و بقیه کشورها مسلمان هستند. همچنین میان تمامی کشورهای همسایه ایران، میتوان با تأکید عنوان کرد که روابط سیاسی کشورمان با این کشور مسیحی در همسایگی شمالی ایران هیچگاه همراه با تنش یا سردی نبوده و همواره روابط سازنده و روبهرشدی برقرار بوده است. مطالعه تطبیقی برای بررسی روابط ایران با کشورهای همسایه در سه دهه گذشته نشان میدهد با بسیاری از همسایگان گاهوبیگاه مسائلی ظهور و بروز کرده که موجب گلایهها و سوءتفاهمهایی میان طرفین شده است، اما روابط ایران و ارمنستان همواره با ثبات پیش رفته است. کمتر موضوعی را میتوان یافت که در دوونیم دهه گذشته به شکل حلنشده یا چالش یا اعتراض و تنش در روابط ایران و ارمنستان ظهور و بروز یافته باشد. هیچگاه نمیتوان نمونهای را مثال زد که سخن یا موضعگیری یکی از مقامات سیاسی و اجرائی یا سایر شخصیتهای اثرگذار دو طرف علیه منافع دیگری ظهور و بروز پیدا کرده باشد یا کمتر مثالی میتوان زد که در مجامع بینالمللی دو کشور علیه منافع یکدیگر موضع گرفته باشند.
همچنین تاکنون سابقه نداشته نه ایران و نه ارمنستان به دشمنان دو کشور و کشورهای رقیب اجازه داده باشند تا در این دو کشور علیه کشور همسایه فعالیتی داشته باشند. بهعنوان شاهدی بر این مدعا درحالیکه شاهد فعالیت مخرب اسرائیل در یکی از کشورهای قفقاز جنوبی علیه ایران بودهایم، اما دولت ارمنستان هیچگاه اجازه نداده تا اسرائیل یا هر کشور دیگری از خاک ارمنستان علیه ایران فعالیتی را سامان دهد کمااینکه هیچگاه ارمنستان اجازه نداده گروههای مخالف ایران و تمامیت سرزمینی ایران در کشور ارمنستان و برخلاف برخی کشورهای همسایه دیگر، فعالیتی داشته یا تظاهراتی را انجام داده یا تحرکی داشته باشند. بررسیهای پژوهشی نشان میدهد در میان همسایگان و دوستان ایران، کمتر کشوری را میتوان یافت که همچون ارمنستان در متون درسی تمام مقاطع درسی از ابتدایی تا دانشگاهها بر دوستی با ایران تأکید شده باشد. در منابع درسی تمام دورههای تحصیلی در کشور ارمنستان هیچگونه تعرضی به تمامیت سرزمینی و ارضی کشور، تاریخ و تمدن ایران، اقوام ایرانی، گروهها و جریانهای سیاسی و شخصیتهای سیاسی وجود ندارد. در حالی که در برخی کشورهای قفقاز یا دیگر کشورهای دور و نزدیک به ایران حتی دوستان ایران در منطقه، چنین ویژگیای را نمیتوان نشان داد و جعل نامهای تاریخی و حتی مغایر با تمامیت سرزمینی کشور در متون درسی چنین کشورهایی به شکلی مشهود قابل مشاهده است. رسانهها سازندگان افکار عمومی هستند. در حالی که در ارمنستان فعالیت رسانهها آزاد است و محدودیت زیادی برای فعالیت رسانهها وجود ندارد، اما فضای عمومی رسانههای ارمنستان تأکید بر دوستی و تعمیق روابط با ایران است و کمتر موردی وجود دارد که نشانی از منفیبافی رسانهای علیه ایران در آن برجسته یا حتی مستتر باشد. به سخن دیگر فضای حاکم بر رسانههای ارمنستان همچون دیگر حوزههای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأکید بر دوستی و تعمیق روابط ایران و ارمنستان است. این نکته هم حائز اهمیت فراوان است که در میان احزاب سیاسی و جناحهای سیاسی دو کشور از موضوعات مورد اتفاق همه جناحها تأکید بر گسترش روابط ایران و ارمنستان است و همه جناحها در این نکته متفقالقول هستند. اگر به این فهرست بلندبالا این را هم بیفزاییم که میان ملت ایران و ارمنستان میراث و ریشههای فرهنگی، زبانی و تاریخی و تمدنی مشترک و گستردهای وجود دارد و این میراث تمدنی هم پایه و اساسی جدی برای گسترش روابط است، بیشازپیش اهمیت توجه به تعمیق مناسبات با ارمنستان هویدا میشود. بیش از هزارو ۵٠٠ بنواژه فارسی میانه و پهلوی هنوز در زبان ارمنی امروزه جاری است و زبان ارمنی موزهای از میراث تاریخی و زبانی ایرانی است. برای اینکه به قول یکی از دانشمندان زبانشناس این مهم روشن شود، تأکید میشود برخی زبانها تمام بُنواژههایشان به هزار بُنواژه نمیرسد درحالیکه هزارو ۵٠٠ بُنواژه ایرانی در زبان ارمنی وجود دارد. صدها اثر تاریخی و تمدنی مشترک بهعنوان میراث تاریخی در قفقاز و ارمنستان هم سندی بر پیوندهای تاریخی ایران با این منطقه بااهمیت از جهان است. گسترش مناسبات با ارمنستان از بُعدی دیگر هم قابل تأمل است. در دنیایی که آتش افراطگری جهانگستر شده است، تعمیق مناسبات ارمنستان مسیحی و ایران مسلمان نشانی از غلبه عقلانیت و تدبیر و مدارای دینی بر افراطگری است. رئیسجمهوری ارمنستان سال گذشته و در حضور رهبر دینی کاتولیکهای مسیحی جهان یعنی پاپ بر این نکته تأکید کرد که روابط ایران مسلمان و ارمنستان مسیحی نمونهای روشن از گفتوگوی ادیان بر مبنای عقلانیت است. ٢- در دیپلماسی میان کشورها بیگمان دوستی و تعمیق مناسبات با همسایگان دارای جایگاهی رفیع است و در میان همسایگان توسعه مناسبات با دوستان دوران سختیها و تلخیها هم دارای اهمیت دوچندان است. نمونه روابط ایران و ارمنستان در این قالب هم قابل توجه و تعمق است. اما با وجود این همه ظرفیت و اراده سیاسی دو طرف برای گسترش روابط، شوربختانه روابط اقتصادی و فرهنگی و رسانهای میان ایران و ارمنستان رشد و توسعه لازم را نداشته است یعنی درحالیکه همه بسترها برای توسعه روابط وجود دارد، اما برای استفاده از این ظرفیتها تلاشهای لازم صورت نگرفته است. برای این داعیه هم میتوان به چند پروژه بااهمیت استناد کرد که کامیاب نبوده است. یکی از این پروژهها احداث خط لوله گاز ایران به اروپا از مسیر ارمنستان و سپس گرجستان است که پس از سالها طرح و بررسی و بحث هنوز سرنوشت آن نامشخص است. همچنین احداث خط ریلی و خط آهن میان ایران و ارمنستان هم از دیگر پروژههای توسعهای بااهمیت است که هنوز به شکلی جدی مورد بحث و بررسی قرار نگرفته است. طرف ارمنی با کمبود منابع مالی برای احداث این خط آهن روبهروست اما این مشکل را با راههای جانشین دیگری همچون جذب سرمایه سرمایهگذاران ایرانی میتوان حلوفصل کرد. در دنیای پرالتهاب دو دولت و ملت ایران و ارمنستان ظرفیتهای جدی و گستردهای برای توسعه همکاریهای دو طرف و در جهت صلح و ثبات جهانی و منطقهای دارند. سفر رئیسجمهوری ارمنستان برای مراسم تحلیف ریاستجمهوری در ایران فرصتی است تا مسئولان دو کشور بیشازپیش برای توسعه مناسبات دو طرف اقدام کنند تا از این رهگذر صلح و ثبات منطقهای بیشازپیش تضمین شود.
