استفاده شاهان قاجار از هویت باستانی در امر حکومتداری

۲۸ مهر, ۱۳۹۷
استفاده شاهان قاجار از هویت باستانی در امر حکومتداری

 

یرواند آبراهامیان در تاریخ ایران مدرن می‌نویسد:

شاهان قاجار از احساسات باستانی ایرانیان استفاده می‌کردند. نقالی [شاهنامه] را تشویق می‌کردند و حتی سلطنت را ادامه دودمان اسطوره ای «کیانی» خواندند. نام قهرمانان اثر فردوسی(کامران، بهمن، اردشیر و جهانگیر) را بر پسران می‌گذاشتند و نسبت خود را به «پارتیان باستان» رساندند. آیین نوروز را با آتش بازی جشن می گرفتند. قصرهای خود را با الهام از عناصر دوره «ساسانی و هخامنشی» تزیین می کردند. لباس نظامی جدیدی با نشان شیروخورشید طراحی کردند و به هنگام اعطای عناوین رسمی این نشان را نماد تمایز بین خیر و شر از دوران زردشت خواندند. البته در نشان باستانی شیروخورشید تغییری ایجاد کردند و شمشیر دو لبه حضرت علی (ع) را در دست شیر قرار دادند…شیروخورشید به سرعت تبدیل به نماد ملی کشور شد که دیگر هیچ شباهتی به نشان هلال احمر عثمانی ها نداشت. شاهان قاجار فرمان دادند که تمثالهای عظیمی از ایشان بر دیواره کوهها و برخی درست در کنار سنگ نگاره های باستانی کنده شده و به این شیوه نیز در واقع از پادشاهان هخامنشی و ساسانی تقلید می‌کردند. ادباء نه تنها اشعار فردوسی بلکه اشعار دیگر شاعران پر آوازه ایرانی نظییر حافظ، فردوسی، مولوی و سعدی را نیز نقل می کردند. علاقه به ادبیات فارسی نه تنها در خانواده های مستوفی بلکه در بین مردم… شایع بود. اروپائیان از این نکته در شگفت بودند که روستائیان مناطق بسیار دور افتاده می توانند قطعات طولانی از شاهنامه را نقل کنند. صص:46-47

***

تفسیر: هر چند آبراهامیان به واسطه گرایش های مارکسیستی نویسنده بی طرف و منصفی نیست اما از لابلای آثار وی می توان توصیفات خوبی پیدا کرد.

تفسیر 2: هر خاندانی که قصد داشته است در ایران اسلامی(دوره اسلامی) حکومت مقتدری برپا کند، بر دو مولفه مهم تکیه کرده است: نخست خود را به جا یا نا به جا تداوم و استمرار حکومت و تاج و تخت کیانی دانسته است تا در نزد مردم مقبولیت بیابد و دوم بر تشیع و تمایز مذهبی با عثمانی و حوزه «خلافت» توجه کرده است. زیرا هویت ایرانی به هر دو این دو مولفه نیاز دارد در اساس نیاز دارد.

تفسیر3: گرایش به ایران باستان مخصوص دوره پهلوی یا جمهوری اسلامی نیست. داده های تاریخی نشان می‌دهد، همه حکومت ها از صفویه تا افشاری ، از قاجار تا پهلوی به سنت دولتداری گذشته تکیه کرده اند. همانطور که سایر دولت های جهان به سنت ها و نمادهای خود تکیه می‌کنند.