شد. این منطقه در یک دهۀ اخیر اختلافهایِ فراوانی را در موضوعهایِ گوناگون با دولت مرکزی عراق از جمله در مورد آیندۀ کرکوک و ماده 140 قانون اساسی، فروش نفت از کردستان، بودجه تخصیص داده شده به این منطقه و تلاش برای استقلالخواهی داشته است.
جناب آقای هوشمند، لطفاً ابتدا وضعیت کنونی اقلیم کردستان عراق را بهصورت کلی ترسیم فرمایید.
اقلیم کردستان عراق درشرایط فعلی با چندین چالش روبرو است:
اولین چالش این است که دورۀ ریاست آقای مسعود بارزانی در اقلیم کردستان عراق، به دنبال تمدید یک دورۀ دو ساله رو به پایان است و به دنبال آن؛ درباره جانشینی وی یا استمرار ریاستاش در اقلیم کردستان، میان جناحهای مختلف اختلاف نظر وجود دارد. از طرفی حزب اصلی و پیروز انتخابات، حزب دموکرات کردستان عراق است که از استمرار ریاست آقای بارزانی دفاع میکند، و از طرف دیگر برخی از گروههای اسلامی، اتحادیه میهنی و جنبش گوران یا جنبش تغییر مخالفِ استمرار ریاست ایشان و اصرار دارند که قانون اساسی به رأی گذاشته و اصلاح شود و یا اینکه از طریق مصوبه پارلمان، نظام از ریاستی تبدیل به نظام پارلمانی شود تا از این طریق بتوان در مورد ادامه استمرار ریاست آقای بارزانی تصمیم گرفت.
از مشکلات دیگری که اقلیم کردستان عراق با آن دست به گریبان است، مسأله چالش و جنگ با داعش است به طوری که در طول چند صد کیلومتر، میان نیروهای مسلح کُرد (یعنی پیشمرگان کُرد اقلیم کردستان عراق) و داعش جنگ و درگیری وجود دارد. و منطقۀ وسیعی از شنگال گرفته تا استان کرکوک که منطقهای در حدود چند صد کیلومتر است، و جنگ سنگینی در آن جا جریان دارد را دربرمیگیرد. اعمال تروریستی گاهی به داخل اقلیمکردستان عراق هم کشیده میشود و این جنگ طبیعتاً هزینههای سنگینی دارد.
سومین و مهمترین چالش جدی در اقلیمکردستان عراق مشکل اقتصادی است. همانطور که میدانیم بین دولت عراق و بغداد بر سر فروش نفت اختلافنظر وجود دارد، اقلیم مدعی است که بغداد سهم 17 درصدی از بودجه کل کشور عراق را که قاعدتاً طبق قطعنامه سازمان ملل باید به اقلیم کردستان عراق اختصاص میداد، نپرداخته است و بر این اساس یک دوره از نفت استخراج شده را مستقل از دولت مستقل عراق میفروشد.
در این میان چالشهایی رخ داد و توافقهایی میان دولت عراق و دولت اقلیمکردستان صورت گرفت. که بر مبنای آن اقلیم، نفت را براساس میزانی که دولت عراق مشخص کرده است بفروشد و بودجه آن را دریافت کند. البته سَر این مسأله که صادارت نفت و دریافت پول آن تحت نظارت شرکت ملی نفت عراق باشد یا خیر بحث وجود دارد. این بخش سوم هنوز حل نشده باقی مانده است. مسأله فروش نفت ابعاد و پیچیدگیهای زیادی دارد. که موجب شده اقلیم کردستان عراق از نظرمسائل مالی تحت فشار بالایی باشد؛ به نحوی که حتی در پرداخت حقوق کارکنان و نیز پیشمرگه هم مشکل دارد و افزون بر آن نیز بسیاری از طرحها و پروژههای اقتصادی و عمرانی که در دست داشتند نیز عموماً تعطیل شدند و سرمایهگذاران خارجی هم اقلیم کردستان عراق را کمکم ترک کردهاند.
برخی مسائل کوچکتر همچون تشدید اختلافها میان حزب دموکرات کردستان عراق و حزب کارگران کردستان ترکیه پ.ک.ک نیز در این حوزه قابل تأمل است.
جناب آقای هوشمند، اختلافهای سیاسی میان احزاب و گروههای کُرد عراقی را چگونه ارزیابی میکنید؟
مهمترین اختلاف موجود در اقلیم کردستان عراق، اختلاف احزاب و جریانهای سیاسی بر سر استمرار دورۀ ریاست آقای بارزانی است؛ گرچه اختلافهایِ میان این جریانها تاریخی و ریشهدار و مربوط به دورههای قبل است، اما در حال حاضر تجلی اصلی این اختلافها بر سر استمرار یا اتمام دورۀ ریاست آقای بارزانی است، که هنوز نتوانستهاند در مورد آن به توافق برسند، حتی در هفتههای گذشته، بیم آن میرفت که این احزاب با یکدیگر برخورد پیدا کنند که خوشبختانه چنین نشد، اما اختلافهایِ آنها بسیار جدی است. بنابر نظر نهادهای قضایی اقلیم کردستان عراق، آقای بارزانی قانوناً تا دو سال دیگر رهبر و رئیس اقلیمکردستان عراق هستند، اما گروههای دیگر این موضع را قبول ندارند.
جنابعالی گسترش تعامل میان مقامهایِ اقلیم و دولت امریکا را در چند ماه اخیر، چگونه ارزیابی میکنید؟
مجموعاً همۀ جریانهای اقلیم با آمریکا رابطه نزدیکی دارند. آمریکا از کُردهای عراق در برابر صدام به خصوص پس از سال 1991.م حمایت کرده و از زمانی که منطقۀ خودمختار تشکیل شده، همواره رابطۀ اقلیم کردستان عراق با دولت آمریکا نزدیک بوده است. آقای بارزانی در ماههای گذشته به آمریکا سفر کردند، بلکه حمایت دولت آمریکا را برای استقلال اقلیم کردستان از عراق جلب کند اما این سفر موفقیتآمیز نبود. دولت آمریکا رسماً اعلام کرده است که از عراق یکپارچه حمایت میکند و مایل به تجزیه عراق نیست؛ اگرچه برخی از مقامهای سابق آمریکایی یا برخی وابستگان به حزب جمهوریخواه، در مورد تقسیم عراق به چند کشور، گاه مواضعی داشتهاند، اما فعلاً موضع رسمی و اعلام شدۀ دولت آمریکا، حمایت از عراق یکپارچه است.
مسأله دوم در مورد روابط کُردهای عراق با آمریکا اهدای اسلحه برای جنگ با داعش بهصوت مستقیم از طرف آمریکا به کُردهای عراق بدون اطلاع بغداد بود.
باز هم در این زمینه دولت آمریکا اعلام کرده است که اسلحهای که تحویل کُردهای عراق میشود، باید از طریق بغداد باشد و بر این مبنا، فعلاً به نظر میرسد که سیاست آمریکا حمایت از عراق یکپارچه، ضمن حفظ روابط راهبردی دولت اقلیم کردستان عراق است. بهزعم اینکه در جنگ با داعش نیز نیروهای هوایی و چند کشور ائتلاف کننده با آمریکا از نیروهای کُرد عراقی حمایت میکنند.
طرح استقلال اقلیم کردستان عراق در چه وضعیتی قرار دارد و آیا قابل اجرا شدن است؟
در مورد استقلال کردستان عراق بعد از حمله داعش، آقای بارزانی اعلام کردهاند که قصد دارند استقلال اقلیم از عراق را اعلام کنند و در این راستا طرحی به مجلس دادند و مجلس اقلیم کردستان عراق، طرحی در این زمینه در دست دارد، اما سلسله حوادث بعدی شامل حملۀ داعش به کردستان عراق و حمایت آمریکا از عراق یکپارچه و حمایت کشورهای منطقه بهویژه ایران و ترکیه از یکپارچگی عراق موجب شد که موضوع استقلال کردستان عراق فعلاً به بعد موکول شود. به خصوص مسأله جنگ با داعش در این وضعیت بسیار تأثیرگذار بود؛ هر چند که هر از چند گاهی از زبان مسوولین اقلیم کردستان عراق صحبتهایی در مورد اعلام استقلال از عراق شنیده میشود، اما به نظر میرسد که طرح استقلال اقلیم فعلاً تا روشن شدن اوضاع از جمله ادامۀ رهبری و استمرار ریاست آقای بارزانی در اقلیم، مسأله جنگ با داعش و مسأله مربوط به اختلافات نفتی با بغداد و حل و فصل آنها، به آینده موکول شده است.
واکنش کردستان عراق به اختلافهای اخیر آنکارا و پ.ک.ک چه بوده است؟
حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری آقای بارزانی رابطۀ نزدیکی با دولت ترکیه دار و از آنجایی که بخشی از نیروهای پ.ک.ک در خاک کردستان عراق مستقر هستند، در منطقه قندیل، مناطقی را تحت اشغال خود دارند و آنجا را بهعنوان پایگاه انتخاب کردهاند. به نظر میآید که اقلیم کردستان عراق، طبیعتاً با توجه به اختلافات پیشینی که با پ.ک.ک داشتهاند از آ.ک.پ یا همان حزب عدالت ترکیه حمایت میکند. به خصوص که پ.ک.ک در تلاش است تا در منطقۀ شنگال نیز استمرار حضور خود را توجیه کند و منطقهای مستقل از حاکمیت اقلیم کردستان را در آن جا مستقر کند؛ یعنی شکل اداره آنجا را همچون مناطق کُردی سوریه به کانتونهای خودمختار تحت تسلط اقمار پ.ک.ک تبدیل کند.
اما از طرف دیگر فشار افکار عمومی و مقاومتی که در احزاب دیگر اقلیم کردستان عراق شکل گرفته، مانع از آن میشود که احیاناً نزدیکی حزب دموکرات کردستان عراق با آ.ک.پ موجب رودررویی آنان با پ.ک.ک از طریق جنگ شود. خصوصاً از آنجایی که رقبای نیرومند حزب دموکرات کردستان عراق از جمله حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق روابط نزدیکی با پ.ک.ک دارند و به این ترتیب مسأله روابط اقلیم کردستان با پ.ک.ک خیلی رابطه پیچیدهای شده است؛ یعنی بخشی از جناحهای کُردی در اقلیم کردستان عراق که رابطۀ کمتری با ترکیه دارند از جمله اتحادیه میهنی و جنبش تغییر از پ.ک.ک حمایت میکنند و در مقابل حزب دموکرات از آ.ک.پ حمایت میکند.
به این ترتیب منازعهای که درون ترکیه بین آ.پ.ک و پ.ک.ک وجود دارد به اقلیم کردستان و جدالِ میان دو جناج اصلی منجر شده است ولی در حال حاضر نشانهای از این اختلافها که حاکی از رویارویی با این حزب باشد، مشاهده نمیشود و دیگر اینکه در حال حاضر در کوتاهمدت احتمال درگیری تمام عیار میان آنها وجود ندارد. حزب دموکرات کردستان عراق بارها اعلام کرده تمایل دارد میان پ.ک.ک و دولت ترکیه نقش میانجی داشته باشد.
واکنش کردستان عراق به تحولات کُردی سوریه و نحوۀ تعامل با کُردهای این منطقه چیست؟
مجموعاً اقلیم کردستان عراق و گروههای کُرد سوریه که ادارۀ کانتونهای کُردی را در دست دارند، رابطه چندان مثبت و نزدیکی ندارد؛ چرا که اتحادیه دموکراتیک کُردها در کردستان سوریه، که یکی از شعبههای پ.ک.ک است و طبیعتاً اختلاف میان پ.ک.ک و حزب دموکراتیک کردستان عراق به آنجا هم کشیده شده است و حزب اتحادیه دموکراتیک کُردهای سوریه به رهبری آقای صالح مسلم در کردستان سوریه از احزاب و گروههای نزدیک به آقای بارزانی در کردستان سوریه اجازه فعالیت گرفته است و آنها مدعی هستند که مجبور شدند خاک سوریه را ترک کنند و به اقلیم کردستان بیایند.
بر این اساس به جز ماجرای کوبانی که تعدادی از نیروهای اقلیم کردستان عراق برای همراهی با کُردهای سوریه به کوبانی اعزام شدهاند عملاً رابطه چندان مثبتی میان آنها وجود ندارد.
ارزیابی جنابعالی از تحولات آیندۀ اقلیم کردستان عراق و تأثیر آن بر امنیت جمهوری اسلامی ایران چیست؟
دولت ایران طیِ ماههای گذشته در چند تحول مهم نشان داد که از ثبات اقلیم در کردستان عراق حمایت میکند. از طرفی ایران در اختلافنظری که سال گذشته برسر ریاست جمهوری عراق میان رهبران اتحادیه میهنی به وجود آمد، نقش سازندهای را ایفا کرد و نهایتاً آقای فواد معصوم بهعنوان رئیس جمهور عراق انتخاب شدند.
و به همین ترتیب در جریانِ اختلافهایی که بر سر استمرار ریاست آقای بارزانی وجود داشت و نیز بعد از حملۀ داعش به اقلیم که ایران به دفاع از اقلیم برخاست، همگی نشان میدادند که سیاست و راهبرد اصلی دولت ایران، حمایت از ثبات اقلیم کردستان عراق است. چنانکه بعد از حملۀ داعش، رهبر اقلیم کردستان عراق، آقای مسعود بارزانی، طی پیامی از آقای روحانی رئیس جمهور ایران برای کمکهایی که ایران به اقلیم کردستان عراق کرده بود و ظاهراً کمکهای حیاتیای بوده، ابراز تشکر کرده است.
همزمان در ماههای گذشته، برخی شایعات رسانهای در خصوص اینکه ایران دیگر از ادامۀ فعالیت آقای بارزانی در مقام ریاست اقلیم کردستان عراق حمایت نمیکند، مطرح شد، اما انعکاس رسانهای حضور برخی از مقامهای شورای عالی امنیت ملی کشور، همچنین سفیر ایران در بغداد به کردستان عراق در رسانههای اقلیم کردستان عراق حاکی از تلاشِ نمایندگان ایران برای مجاب کردن اتحادیه میهنی و گروههای رقیب به حمایت از ادامۀ رهبری و ریاست آقای مسعود بارزانی بود.
بر این اساس سیاست اصولی ایران، حفظِ ثبات و آرامش در اقلیم کردستان عراق است، اما از آن طرف اختلافهای جدی میان رقیبها در اقلیمکردستان عراق، اگر بحرانی شود، طبیعتاً میتواند امنیتملی ایران منافع ما را در منطقه تحت تأثیر قرار دهد.
بر این مبنا به نظر میآید که راهبرد اساسی جمهوری اسلامی ایران با توجه به رابطۀ نزدیکی که از گذشتههای دور بین ایران و گروهها و مردم کُرد در عراق وجود دارد، دفاع از امنیت اقلیم است و امید است که اختلافهای بین گروههای مختلف در کردستان عراق از طریق گفتمان و دیالوگ حل شود و به تنش و چالش تبدیل نشود.
