(۱)
محمود فاضلی بیرجندی: «ریو اردشیر» از شهرهایی است که اردشیر ساسانی بنا نهاد. مارکوارت، ویرانه های این شهر را نزدیک بوشهر کنونی دانسته. (ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس / ص 46). ابن بلخی این شهر را «ری شهر» نامیده و نوشته که شهرکی است بر کنار دریا، (فارس‌نامه. تصحیح دکتر رستگار فسایی/ ص 353) نزدیک ماه شهر کنونی. (پانویس ص 273). و افزوده که «مردم آن جا مصلح باشند و به خویشتن مشغول، و کوفته روزگار و ظلم های متواتر.» (ص 354).
یاقوت حموی، ریو اردشیر را ری شهر دانسته و می نویسد: «در دوره حکومت فارس ها، کشته دفتران در آنجا می‌زیستند. و ایشان به خامه جستق می‌نوشتند که خامه ای بوده برای کتابهای پزشکی و نجوم و فلسفه و امروز کسی نه در عربی و نه در فارسی بدین خامه نمی‌نویسد.» (معجم البلدان/ج2/ ترجمان علی نقی منزوی/ ص 594).
اما «کشته دفتران» به گمان یاقوت «گَشته دفیران» است، به معنی شکسته نویسان.
می‌‌گوید، گشته دفیران خط مخصوصی بوده که به روزگار خود او (سده هفتم) هم دیگر نشانی از آن نبوده است.
دکتر صفا درباره این خط می‌نویسد: «برای تحریر کتب طب و فلسفه و منطق، دو خط بود. یکی به نام نیم کستج (نیم گشتگ)…، و خط کستج (گشتگ) هم برای نگارش کتب علمی بوده. (پیشین / ص 95).
از گزارش یاقوت برمی آید که در ریو اردشیر، نویسندگان کتابهای پزشکی و نجوم و فلسفه، دست کم در چهارده سده پیش، سرگرم پژوهش بوده اند؟
آیا از چنین مرکزی گزارش دیگری بر جا هست؟
کتابهای ریو اردشیر چه شده؟
چرا ابن بلخی ساکنان ریو اردشیر را «کوفته روزگار و ظلم های متواتر» وصف کرده؟
بر شهر اهل پزشکی و نجوم فلسفه ایران چه رفته بوده است؟
بلاذری گزارشی از غارت تازیان در ریو اردشیر داده و نوشته که روز تصرف ریو اردشیر از جهت نعمت فراوان که به مسلمانان رو کرد همچون روز قادسیه بود. (فتوح‌البلدان/ ص 540).
چرا از این پاره از هویت خویش، نامی هم نمی‌آوریم؟
سزد که بر ما بتازند و بگویند ایران چیزی از روزگار کهن ندارد.
کسی ری شهر یا ریو اردشیر را می‌شناسد؟
***
(۲)
شهر باستانی ریشهر، در بخش مرکزی شهرستان بوشهر قرار دارد. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، در گذشته، محل ارتباط و اتصال تمدن شرق به غرب بوده است.
ریشهر، از قدیمی‌ترین شهرهای ایران باستان است. قدمت آثار کشف شده از این شهر، به هزاره‌ی سوم تا هزاره‌ی اول پیش از میلاد برمی‌گردد. در سال‌های ۱۸۷۲ تا ۱۸۷۷ میلادی، به سرپرستی باستان‌شناس فرانسوی به نام پزار، نتایج بسیار شگفت انگیزی حاصل آمد. بناهای قدیمی و سفال‌های گِلی کشف شده از این اکتشاف نشان داد که ریشهر، شهری است که از هزاره دوم پیش از میلاد وجود داشته است. از مهم‌ترین آثار به دست آمده از این شهر، کتیبه‌ی میخی عهد شوتروک ناهونته است. ریشهر، از مهم‌ترین شهرهای امپراطوری عیلام بوده است که از کتیبه و آثار سفالی کشف شده مشخص شده است که در آن دوره به این شهر، لیان می‌گفته‌اند.
ریشهر نام خلاصه شده‌ی «ریوارد اردشیر» یا «رام اردشیر» است و یکی از شهرهایی است که اردشیر بابکان (پادشاه ساسانی) در زمان حکومت خود برپا نموده که در واقع می‌توان گفت همان شهر لیان را تجدید بنا کرده بوده است. این شهر در دوران ساسانیان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و ادبی به حساب می‌آمد و در آن دوره دانشمندان و نویسندگان زیادی به وجود آمدند و جایگاهی پیدا کردند. هم‌چنین آن‌ها کتاب‌هایی را با استفاده از خطی موسوم به گشتک در زمینه‌های علوم طب، نجوم، فلسفه، متون و روایات مذهبی و… نوشتند. در قرن شانزدهم میلادی در ریشهر، حدود دو هزار خانه‌ی مسکونی وجود داشته است و منطقه‌ی باستانی «تل بی تل» و «شاه‌نشین» در حوالی ریشهر شناسایی شده‌اند. گفته می‌شود در زمان حکومت نادرشاه جمعیت ریشهر به بوشهر انتقال پیدا کرد و ریشهر خالی از سکنه شد و به صورت متروکه در آمد. این منطقه در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است.
***
(۳)
معرفی یک مقاله علمی پژوهشی مفید درباره مکان‌یابی ریو اردشیر:
مکان یابی ریو-اردشیر ساسانی و ریشهر سده های نخستین و میانه اسلامی
دکتر نگین میری
چکیده:
