جهت شرکت در چهارمین نشست اجلاس سه جانبه ایران، آذربایجان، ترکیه ظهر امروز وارد رامسر شده است با دکتر محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه دیدار و گفتگو کرد. در این دیدار آخرین تحولات منطقه و روابط دوجانبه مورد گفتگو و رایزنی قرار گرفت.
در چهار روز گذشته منطقه قره باغ، صحنه خونین ترین درگیری ها از زمان پایان جنگ میان جمهوری اذربایجان و ارمنستان در سال 1994 بود.
علی رغم اینکه طی دو روز گذشته وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اعلام کرد، این کشور تصمیم گرفته به صورت یکجانبه تمامی اقدامات خشونت‌آمیز در منطقه قره‌باغ را متوقف کند اما رسانه ها از تداوم درگیری ها در این منطقه خبر می دهند.
از سوی دیگر سخنگوی وزارت دفاع ارمنستان با غیر واقعی خواندن آتش بس اعلام شده از طرف باکو آن را یک “تله اطلاعاتی”خوانده است.
گزارش ها از کشته شدن دهها نفر در جریان درگیری‌های سنگین بین نیروهای دو کشور خبر می دهند.
ارمنستان شمار کشته های خود را 18 نفر و جمهوری آذربایجان 16 نفر برآورد کرده اند.
این شدیدترین درگیری مرزی بین دو طرف در سال‌های اخیر است. شاهدان عینی می‌گویند ارمنستان ستونی از تانک‌های خود را روانه منطقه مورد مناقشه کرده و از مردم منطقه خواسته است سلاح به دست گرفته و راهی مرز شوند.
از طرف دیگر، رئیس جمهوری ارمنستان در دیدار با فرستادگان سازمان امنیت و همکاریِ اروپا در ایروان، تهدیدکرد اگر حملات نظامی به قره باغ ادامه یابد ایروان، استقلال قره باغ را به رسمیت خواهد شناخت.
سرژ سرکیسیان که خود اهل قره باغ است افزود: کشورش قصد دارد با قره باغ توافقنامه همکاریِ نظامی امضا کند.
وزیر دفاع جمهوری آذربایجان نیز در تماس تلفنی با وزیر دفاع کشورمان ، درباره آخرین تحولات قره‌باغ هم گفتگو کرد.
سردار دهقان با تأکید مجدد بر خویشتنداری باکو و ایروان و توصیه اکید بر حل و فصل بحران از طریق مسالمت‌آمیز، گفت: ایران از هیچ کمکی برای پایان دادن به این بحران، دریغ نمی‌کند.
در این میان، معاون وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان نیز در نشست منطقه ای در باکو پایتخت این کشور گفت : «همه مسئولیت آنچه شاهد هستیم متوجه ارمنستان است که هیچ علاقه ای به حل این مناقشه ندارد و قوانین بین المللی را زیرپا می گذارد. »
رییس مجلس دومای روسیه نیز از علاقمندی کشورش برای برقراری هرچه سریعتر صلح در منطقه قفقاز جنوبی خبر داد .
منابع خبری جمهوری آذربایجان از ادامه درگیری ها در منطقه مورد مناقشه قره باغ کوهستانی خبر می دهند.
شدیدترین مناقشه قره باغ پس از 22 سال
پس از قرار داد صلح سال 1994 در بیشکک ، درگیری های یک هفته اخیر در قره باغ شدیدترین درگیری ها از آن زمان تا کنون محسوب می شود.
این درگیری ها در حالی آغاز شد که منطقه قفقاز تا غرب آسیا سخت ترین و پیچیده ترین شرایط سیاسی را سپری می کند .
از سویی ائتلاف ایران ، روسیه ، عراق و سوریه در مقابله عملی با پدیده شوم تروریسم و افراط گرایی مبارزه می کنند و از طرف دیگر شاهد ترانزیت گروه‌های تروریستی و افراطی از منطقه قفقاز به سمت سوریه و عراق با حمایت ترکیه ، عربستان و سایر بازیگران محور غربی ، عربی و صهیونیستی هستیم.
اوج گرفتن مناقشه میان روسیه و ترکیه پس از سرنگون شدن جنگنده روسی در آسمان سوریه در منطقه مرزی با ترکیه هم بر این تنش ها افزود تا آنجا که تحریم های اقتصادی و سیاسی مسکو علیه آنکارا را در پی داشت.
ناظران سیاسی معتقدند در فرایند پیچیده مناسبات منطقه ای، ترکیه که از جمهوری آذربایجان حمایت می‌کند ، ازسرگیری جنگ با ارمنستان تحت حمایت روسیه را خواستار است تا با این اقدام دامنه نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد.
از طرفی برخی تحلیلگران می گویند مسکو که در منطقه منافعی دارد ، برای تامین منافع خود نفت روی این آتش ریخته است .
توماس دو وال کارشناس مرکز کارنگی اروپا معتقد است: در این صورت ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه می‌تواند به عنوان آشتی دهنده‌ای واقعی بین دو طرف، وارد عمل شود و طرح صلحی بخواهد که شامل استقرار نیروهای روسی در منطقه باشد.
از طرفی روسیه که با فرانسه و آلمان در گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، مسئول حل و فصل مناقشه قره باغ است ، منافع خاصی در این منطقه دارد.
ارمنستان و منطقه خودمختار قره باغ هم به لحاظ نظامی به مسکو وابسته هستند و دولت ارمنستان از بین اروپا و روسیه ، پیوستن به اتحادیه گمرکی اورآسیا مد نظر روسیه، بلاروس و قزاقستان را انتخاب کرد.
همچنین روسیه مهم ترین تامین کننده تجهیزات نظامی هر دو کشور یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان است و علاوه بر آن پایگاه نظامی در خاک ارمنستان دارد.
در سطح منطقه ای نیز آنچه مورد توجه تحلیلگران سیاسی قرار گرفته موضع گیری های روسیه و ترکیه است.
در حالی که ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه آتش بس در قره باغ را خواستار شده است ، برخی کارشناسان بر این عقیده اند که آتش درگیری ها را کرملین با هدف فشار به باکو برای دست کشیدن از کمک اقتصادی و سیاسی به آنکارا روشن کرده است.
صحنه گردان مناقشه قره باغ
در دیگر گمانه زنی ها ، تحلیلگران سیاسی معتقدند : ترکیه با دامن زدن به مناقشه قره باغ و تحریک جمهوری آذربایجان برای شعله ور تر شدن آتش جنگ به دنبال ضربه زدن به کرملین است .
بر این اساس با توجه به شکست سیاست های آنکارا در سوریه و به دلیل حضور موثر روس ها در میدان مقابله با تروریست های مورد حمایت ترکیه ، آنکارا تلاش می‌کند تا با باز کردن یک جبهه جدید در همسایگی روسیه ، فشارها را بر گروه های مخالف سوری مورد حمایت خود در سوریه کاهش دهد.
در این گمانه زنی نباید از اظهارات تحریک کننده رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بی توجه عبور کرد .
اردوغان در تازه ترین موضع گیری خود گفته است: منطقه قره باغ که ایروان و باکو درباره آن اختلاف نظر دارند روزی به آغوش جمهوری آذربایجان «مالک اصلی این منطقه» باز می گردد.
رئیس جمهور ترکیه با ابراز همدردی با نزدیکان کشته شدگان جمهوری آذربایجان گفت: این ظلم و ستم تا ابد ادامه نخواهد داشت.
اردوغان رئیس جمهور ترکیه ، الهام علی اف همتای آذربایجانی خود را « برادر » خود توصیف و اعلام کرد : ترکیه از ابتدا در کنار آذربایجان بوده است و خواهد بود .
همچنین به این نکته هم باید توجه کرد ، ترکیه با جمهوری آذربایجان روابط فرهنگی و زبانی نزدیکی دارد و از متحدان اصلی باکو است اما آنکارا با ایروان به علت اختلاف درباره کشتار ارمنی ها در دوره امپراتوری عثمانی در سال 1915 روابط دیپلماتیک ندارد و ارمنستان آن را نسل کشی می داند و ترکیه این اتهام را رد می کند.
جمهوری آذربایجان با پشتگرمی ترکیه که رویای بازپس گیری قره باغ را در سر می پرواند با ارمنستان سرشاخ شده و ترکیه از طریق آذربایجان به دنبال اعمال فشار به کرملین است اما این اقدام آنکارا می تواند دامنه و عمق مناقشه قره باغ را گسترش دهد و پاسخ غیرقابل پیش بینی کرملین را در پی داشته باشد .
ریشه تحولات قره باغ
ریشه پدید آمدن این شرایط را باید در سیر تحولات تاریخی منطقه قفقاز به ویژه در سده بیستم میلادی جستجو کرد زمانی که مرزهای سیاسی کنونی در این منطقه پایه گذاری شد .
تغییرجدی در مرزهای سیاسی در منطقه قفقاز پس از فروپاشی روسیه تزاری و تاسیس اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در اکتبر 1917 میلادی و اوج این تغییرات را در دوران حکومت استالین رهبر پیشین شوروی جستجو کرد.
اگر از تحولات سیاسی منطقه قفقاز پس از خلأ قدرت روسیه از سال 1917 تا تثبت دوباره نظام سیاسی شوروی تا سال 1920 صرف نظر کنیم با تثبیت حاکمیت شوروی در قفقاز و امضای معاهده مسکو در مارس 1921 میلادی ، مرزهای شوروی و ترکیه تعیین شد.
اما شرایط مرزبندی سیاسی در منطقه قفقاز در قالب جمهوری های شوروی متاثر از نوع تفکر و ایدئولوژی حاکم بر نظام سوسیالیستی و مکتب مارکسیسم همواره دستخوش تغییرات بود.
مهندسی ملیت ها میراث استالین
اگر چه ولادیمیر لنین پایه گذاری این نظام راه رسیدن به جامعه جدید و بی طبقه را آموزش تدریجی و برقراری تساوی حقوق و قائل شدن زمان کافی برای این تحول می‌دانست اما جانشین وی یعنی ژوزف استالین ، با دیدگاه رادیکال تری به موضوع نگاه می کرد و بر به کارگیری زور برای پیشبرد اهداف تاکید داشت .
یکی از اقدامات استالین که آثار آن همچنان در جمهوری های به جای مانده از شوروی سابق به ویژه در آسیای مرکزی و قفقاز بر جای مانده “مهندسی ملیت‌ها” است .
جا به جایی دسته جمعی اقوام و ایجاد اقلیت‌های قابل توجهی در دل جوامع یکدست شرقی از جمله اقدامات دوران حکومت استالین است.
ایجاد اقلیت روس در سرزمین های شرقی و کوچاندن اقدام شرقی از سرزمین اصلی خود به سایر جمهوری‌های شرقی و ایجاد هویت‌های تجزیه شده و مستقل در بین اقوام مسلمان آسیای مرکزی و قفقاز از جمله اقدامات استالین در این چارچوب محسوب می شود که این اقدام در کنار مهاجرت‌های اجباری سبب بروز اختلافات قومی فراوانی در آینده شد.
اقدام دیگر استالین عبارت بود از تعیین مرزهای جمهوری‌های شوروی به نحوی که با اختلافات ارضی که در طول تاریخ حتی قبل از استیلای روسیه بین برخی از این اقوام وجود داشت باقی بماند و تشدید یا ترکیب ناهمگون قومی در یک واحد سیاسی ایجاد شود.
در نتیجه در دوره استالین یک حکومت مبتنی بر سلسله مراتب ملی تشکیل شد که در راس آن روس‌ها به عنوان قوم برتر بودند و سپس جمهوری‌های اوکراین، بلاروس، سه جمهوری بالتیک و قزاقستان، جمهوری‌های قفقاز و آسیای مرکزی قرار گرفت.
مجموع اجرای سیاست‌های استالین سبب شد بیشتر مرزهای بین جمهوری‌ها ، نواحی و مناطق خودمختار بدون در نظر گرفتن ویژگی‌های همگون ملی صورت گیرد و ملیت‌های کوچک‌تر که فاقد شروط لازم برای اعمال حق حاکمیت ملی بودند، جمهوری‌های خودمختار خود را شکل بدهند و واحدهای خودمختار متعددی در قفقاز شمالی و جنوبی بدون توجه به واقعیت‌های جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی شکل گرفت .
در چارچوب طراحی و اجرای این سیاست ، دربند از قلمرو جمهوری آذربایجان متنزع و به داغستان در قفقاز شمالی ملحق شد ، در قسمت کوهستانی قره باغ که بیشتر ساکنان آن را ارمنی ها بودند ، استانی خودمختار به نام قره باغ کوهستانی تحت حاکمیت آذربایجان شد.
منطقه نخجوان در تقسیمات سال 1924 میلادی تحت عنوان جمهوری خودمختار نخجوان در حالی در ترکیب جمهوری آذربایجان قرار گرفت که فاقد هرگونه پیوستگی جغرافیایی با سرزمین اصلی آذربایجان بود که پس از فروپاشی شوروی به چالشی جدی برای حاکمیت جمهوری آذربایجان تبدیل شد.
دامنه و عمق تغییرات مرزی و سیاسی دوران استالین به حدی بود که سیاست‌های ملایم و بازنگری‌های رهبران بعدی شوروی نیز نتوانست نتایج و پیامدهای منفی و مخرب مرزبندی‌های تحمیلی و مهندسی ملیت‌ها را مهار کند و این اقدام تحت عنوان میراث شوم دوران کمونیسم به دوران پس از فروپاشی شوروی و استقلال کشورهای منطقه قفقاز جنوبی منتقل شد و جمهوری آذربایجان و ارمنستان از همان ابتدا بر سر منطقه قره باغ وارد جنگی خونین و ویرانگر شدند.
نخستین جنگ قره باغ ؛ پس از سرنگونی امپراتوری روسیه
نخستین درگیری ها بر سر قره باغ پس از فروپاشی امپراتوری نیکلای دوم در سال 1917 با شکل گیری اولین جمهوری ارمنستان و جمهوری دموکراتیک آذربایجان آغاز شد ، جنگی که تا سال 1920 میلادی ادامه یافت . سلسله درگیری ها ، تنش و جنگ در قره باغ به طور پراکنده تا آتش بس سال 1994 ادامه یافت .
قرارداد صلح بیشکک
نخستین روزهای سال 1994 میلادی تنش و درگیری شدیدی در صحنه جنگ قره باغ به وقوع پیوست .
در دوم ژانویه حمله نیروهای ارمنی در شهرستان کلبجر (کارواجار) به شکست منجر شد و حمله وسیع نیروهای ارمنی به شهرستان ترتر نیز در 24 ژانویه نتیجه ای نداشت و ارمنی ها عقب‌نشینی کردند .
در شرایطی که درگیری ها در این منطقه ادامه داشت ، روسیه طرح صلحی را پیشنهاد کرد که ارمنستان و قره باغ با این طرح موافقت کردند اما آذربایجان مخالف بود و در نهایت در 18 فوریه با میانجی گری پاول گراچف وزیر دفاع روسیه مقامات قره باغ و وزرای دفاع ارمنستان و آذربایجان به توافق رسیدند اما بروز اختلاف و تاکید علی اف بر خروج کامل نیروهای ارمنی موجب شد نیروهای ارتش آذربایجان حمله گسترده‌ای را در منطقه فضولی در سوم مارس آغاز کنند.
در مذاکرات بیشکک نیز روس‌ها رعایت سه اصل برقراری آتش‌بس ، قبول نمایندگان قره باغ به عنوان یک طرف اصلی مذاکرات صلح و استقرار 1800 نفر از نیروهای جامعه مشترک‌المنافع در خط حائل آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروهای نظامی از هر دو طرف و گشوده شدن راه‌های انرژی و حمل و نقل را خواستار شدند اما آذربایجانی ها نپذیرفتند.
در نهایت با تغییراتی اندک مذاکرات بیشکک نهایی و اعلامیه آن صادر و بر پایان دادن تصرف مناطق جمهوری آذربایجان تأکید شد.
همچنین استقرار نیروهای ناظر بین‌المللی در کنار نیروهای جامعه کشورهای مستقل مشترک‌المنافع در خط حائل پیش بینی شد و سرانجام رسول قلی اف توافقنامه بیشکک را در 8 مه 1994 میلادی امضا کرد .
داعش به قره باغ می رود
خبرگزاری اسپوتنیک به نقل یک منبع نظامی اعلام کرد اعضای سازمان (تکفیری صهیونیستی) داعش جمهوری آذربایجان که تعداد آنها به حدود 100 نفر می رسد سوریه را ترک کرده اند و برای جنگ در قره باغ عازم این منطقه شده اند.
رسانه های ارمنستان هم دیشب اعلام کردند یک فروند هواپیمای بدون خلبان جمهوری آذربایجان یک اتوبوس را که نیروهای داوطلب ارمنستانی را منتقل می کرد هدف قرار داد که بر اثر آن شش نفر کشته شدند.
سرگئی لاوروف در نشست خبری گفت: « روسیه ، ترکیه یا هیچ طرف خارجی دیگر را به تحریک و تشدید تنش بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان متهم نمی کند.»
همانطور که جمهوری اسلامی ایران نیز بر آن تاکید دارد، امید می رود دو طرف مناقشه قره باغ با خویشتنداری ، درگیری ها را متوقف و در چارچوب تلاش گروه های صلح و سازمان ملل در جهت بازگشت صلح و ثبات به منطقه کمک کنند.
منبع: خبرگزاری صداوسیما
