صفحه ای جدید بر چرخه خشونت و بنیادگرایی در شوشی

نصب تابلوی افراط‌گرایی قومی در شهر ایرانی شوشی

برهان حشمتی: شوشی یکی از شهرهای مهم ایران و مراکز فرهنگی اسلامی و ایرانی در قفقاز جنوبی بود که با معاهده گلستان از ایران جدا شد. در جنگ جهانی اول، قوای عثمانی با ورود به این شهر، همه خانوارهای ایرانی شوشی را قتل عام کردند و مابقی نیز ناچار از فرار شدند. زمینه های افراط گری پان‌ترکیسم در شوشی شامل ایران‌زدایی، شیعه زدایی و فارسی زدایی از شهر است. اکنون یک بار دیگر رژیم علی اف در صدد است تا با به راه انداختن چرخه خشونت پای عناصر موسوم به گرگ های خاکستری را به منطقه باز کند و نمادی از افراط‌گرایی را در قالب مدرسه پان ترکیستی حزب حرکت ملی در این شهر تاسیس کند. اما تاسیس این مدرسه به اصطلاح هنر با حواشی همراه بوده است.

جنجال پان ترکیست ها در ترکیه و جمهوری آذربایجان برای مجبور کردن حاکمیت باکو به دادن آزادی عمل کامل به دولت باغچه لی، رییس حزب افراطی “حرکت ملی” ترکیه در ساخت «مدرسه پان ترکیستی» در شهر شوشی و نهایتا مجبور شدن باکو به عذرخواهی از دولت باغچه لی بخاطر “سوء تفاهم” پیش آمده، حکایت از آینده بغرنجی دارد که جمهوری آذربایجان در ارتباط با جریان خطرناک پان ترکیسم با آن مواجه است.

ماجرا از این قرار است که پس از اعلام چارچوب “طرح جامع بازسازی شوشی” به حزب حرکت ملی ترکیه و رییس این حزب ، دولت باغچه لی و ضرورت رعایت شروط این طرح جامع در ساخت مدرسه حزب افراطی “حرکت ملی” ترکیه در این شهر، دولت باغچه لی برآشفته شد و اعلام کرد که به علت “رد طرح ساخت مدرسه هنر این حزب در شوشی از سوی دولت جمهوری آذربایجان” ، حزب حرکت ملی از ساخت این مدرسه منصرف شده است و پول های جمع آوری شده برای ساخت این مدرسه را به مصارف “خیریه” خواهد رساند!! این “قهر و ناز و عشوه”  دولت باغچه لی کافی بود تا پان ترکیست ها در جمهوری آذربایجان به تلاطم بیفتند و هر یک از گوشه ای به سرزنش و نکوهش الهام علی اف ، رییس جمهوری آذربایجان بپردازند که چرا در مقابل “شخصیت والای” دولت باغچه لی نیز شرط تعیین کرده است؟! مزمّت ها به گونه ای بالا گرفت که حکمت حاجی اف، دستیار ارشد الهام علی اف با انجام مصاحبه ای، از دولت باغچه لی عذرخواهی و اعلام کرد فقط در زمینه انطباق معماری مدرسه حزب حرکت ملی در شوشی با “معماری طرح جامع بازسازی شوشی” مغایرتی بوده است که این سوء تفاهم برطرف شده است! جالب است که در میان مزمّت کنندگان دولت جمهوری آذربایجان بخاطر تعیین شرط در مقابل دولت باغچه لی، کسانی هم بودند که بر اهمیت و جدی بودن نقش و تاثیر وی در ترکیه و حتی اعمال فشار وی بر دولت اردوغان برای آزاد گذاشتن دست برخی از چهره های مافیای ترکیه به منظور آرام نگه داشتن خیابان ها در ترکیه تاکید و تصریح می کردند که در روابط جمهوری آذربایجان با ترکیه ، درنظر گرفتن عاملی مثل “دولت باغچه لی” کاملا ضروری و واجب است!

اکنون کاملا روشن شده است که باکو براثر فشارهای پان ترکیست ها یا هر ملاحظه کاری دیگری تصمیم گرفته است که عاملی همچون “دولت باغچه لی” را در مناسباتش با ترکیه بطور جدی تری از گذشته مد نظر قرار دهد و در واقع، به دولت باغچه لی و حزب حرکت ملی ترکیه محترمانه باج بدهد. این رفتار، دقیقا بازگو کننده قواعد و قوانین نانوشته حاکم بر حیات مافیای ترکیه است. یکی از نمونه های این حیات زیرزمینی به قول پان ترکیست ها و حیات مافیایی در زبان عامه و جهانی، “سدات پکر” است که تا چندی پیش از مدافعان جان برکف پان ترکیسم و کارآفرین و خیّر معرفی می شد و در ترکیه قدر می دید و در رأس می نشست، اما از چندی پیش ناگزیر به فرار از ترکیه و پناه گرفتن در امارات متحده عربی شده است و به انتشار ویدئوهای افشاگرانه علیه برخی از مقامات دولت اردوغان و بخصوص سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه می پردازد که نماینده ارشد حزب “حرکت ملی” دولت باغچه لی در دولت اردوغان و رقیب و جایگزین جدی برای او محسوب می شود. اردوغان نیز برای تبرئه خود از هر گونه سوء ظن دولت باغچه لی و سلیمان سویلو، به اتهامات سدات پکر علیه سویلو واکنش نشان داده و اعلام کرده است که از سلیمان سویلو حمایت خواهد کرد!

اما، صرف نظر از جنجال های سیاسی و مافیایی که حزب حرکت ملی آشکارا در ترکیه می آفریند، سابقه این حزب و وابستگانش در شاخه های جریان موسوم به “اولکو اجاق لاری” و اقدامات تروریستی و خشونت بار آنها و تبدیل ترکیه به عرصه پان ترکیستی به گونه ای بوده است که در برهه هایی از زمان ترکیه را به ورطه جنگ داخلی نیز سوق داده است و دستکم این شکاف را در ترکیه ایجاد کرده است که بخش بزرگی از مردم این کشور یعنی کردها اساسا بیگانه و دشمن ترک ها تلقی می شوند. متاسفانه این ذهنیت نژادپرستانه علیه کردها به سایر کشورهای منطقه از جمله جمهوری آذربایجان نیز تا حدی صادر شده است و بخصوص در محیط کوچکی همچون جمهوری آذربایجان تاثیرات بسیار منفی بر اذهان باقی گذاشته است، به نحوی که در جمهوری آذربایجان بطور خودکار  هر کردی مساوی با پ.ک.ک. و تروریست تلقی می شود. به گونه ای که کردهای جمهوری آذربایجان مجبورند اساسا هویت کردی خود را کتمان کنند و اکنون برغم وجود کردها در جمهوری آذربایجان، این تلقی وجود دارد که کردها به عنوان جامعه کردی در این جمهوری مضمحل شده اند و صرفا به صورت انفرادی به موجودیت خود  در جمهوری آذربایجان ادامه می دهند!

البته، افراط صادر شده از ترکیه به جمهوری آذربایجان صرفا شامل حال کردهای این کشور نبوده و مهمتر از آنها شامل حال تالش ها و تات ها و لزگی ها و آوارها و سایر اقوام جمهوری آذربایجان نیز شده است. در این میان، تالش ها و تات ها خود را بطور ویژه زخم خورده پان ترکیسم می دانند و از آن رنج می برند. در چنین فضایی ، ساخت مدرسه “حزب حرکت ملی ” دولت باغچه لی در شوشی که به عنوان پایتخت فرهنگی جمهوری آذربایجان تعیین شده است، در واقع به معنای نصب تابلوی افراطی ترین گروه و جریان پان ترکیسم  در پایتخت فرهنگی جمهوری آذربایجان خواهد بود و قطعا به عنوان نماد انکار هویت سایر اقوام و جوامع تشکیل دهنده جمهوری آذربایجان تلقی خواهد شد.

دولت جمهوری آذربایجان در واقع همان اشتباهی را که در زمان استقبال از تاسیس مدارس جریان های نورچی و انحرافی ترکیه در جای جای جمهوری آذربایجان در اوایل استقلال این کشور در دهه 1990 مرتکب شد، هم اینک نیز در شوشی مرتکب می شود. تاسیس مدارس نورچی های جریان فتح الله گولن و ترویج افکار مسموم و زهرآگینی که این جریان علیه صفویه و تشیع در اذهان بخشی از مردم جمهوری آذربایجان تزریق کرد، شکافی مهم در جامعه و انحراف هویتی جدید و ماندگاری را در بخش قابل توجهی از نسل جدید مردم جمهوری آذربایجان ایجاد کرده است که این بخش از نسل جدید تربیت شده در مدارس ترکیه ای  حتی دین و مذهب و گذشتگان این مردم را قبول ندارد، ولی صاحب بسیاری از مناصب سیاسی و اداری و قضایی و نظامی در این کشور است. تحمیل شروط حزب حرکت ملی دولت باغچه لی به دولت الهام علی اف در ساخت مدرسه این حزب در شوشی نیز گام دیگری در راستای سیاست اضمحلال هویتی در جمهوری آذربایجان است که حتی با خط محوری این سیاست یعنی به اصطلاح “چندفرهنگ گرایی” نیز همخوانی ندارد. گرچه، پایبندی جدی بدنه اصلی جامعه و مردم کوچه و بازار جمهوری آذربایجان به تشیع اصیل و ریشه های فرهنگی و تاریخی خود همواره مانع از تحقق کامل و موفقیت صد در صدی سیاست های دشمنان هویت اصیل آذری این مردم است، اما به هر حال در مقطع کنونی تحمیل شروط دولت باغچه برای ساخت مدرسه در شوشی به مثابه ریسمانی جدید است که مراکز پان ترکیسم بر گردن گردانندگان جمهوری آذربایجان انداخته اند و قصد دارند آن را در سال های آتی به سمت و سوهای دلخواهشان بکشند که قطعا تبعات ناگواری برای جمهوری آذربایجان و کشورهای منطقه خواهد داشت.