تحقیقات هاآرتص نشان می‌دهد که ده‌ها پرواز باری از باکو به فرودگاه اسرائیل برای صادرات مواد منفجره انجام شده است. اسرائیل به جمهوری آذربایجان تسلیحاتی به ارزش میلیاردها دلار می‌فروشد و بر اساس منابع، نفت و دسترسی به ایران را دریافت می‌کند – تنش‌ها بین آذربایجان با ایران و ارمنستان به تازگی افزایش یافته است.
یک هواپیمای باری جمهوری آذربایجان روز پنج شنبه در پایگاه نیروی هوایی اسرائیلی اوودا در شمال ایلات به زمین نشست. طبق معمول پس از دو ساعت حضور در روی زمین، هواپیمای ایلیوشن قدیمی 76 برخاست، برفراز مرکز اسرائیل پرواز کرد و مسیر خود را به سمت شمال ترکیه ادامه داد و سپس به سمت شرق، به سمت خانه‌ی خود در باکو، پایتخت آذربایجان برگشت.
براساس تحقیقات هاآرتص بر مبنای داده‌های هوانوردی در دسترس عموم، نشان می‌دهد که طی هفت سال گذشته 92 پرواز باری توسط خطوط هوایی SilkWay در پایگاه هوایی اوودا، تنها فرودگاه اسرائیل که می‌توان مواد منفجره را از طریق آن وارد یا خارج از کشور کرد، فرود آمده است.
اسرائیل در دو دهه‌ی گذشته یک اتحاد استراتژیک با آذربایجان داشته است، و اسرائیل به این کشور با اکثریت شیعه تسلیحاتی به ارزش میلیاردها دلار می فروشد و در مقابل بر اساس منابع، جمهوری آذربایجان برای اسرائیل نفت و «دسترسی به ایران» را تامین می‌کند.
براساس گزارش رسانه‌های خارجی، جمهوری آذربایجان به «موساد» برای ایجاد شعبه‌ای برای نظارت بر آنچه که در ایران، رخ می‌دهد اجازه دسترسی داده است، و حتی فرودگاهی را برای کمک به اسرائیل در صورت تصمیم به حمله به سایت های هسته‌ای ایران آماده کرده است. گزارش‌هایی از دو سال پیش مشخص می‌کنند که عوامل موساد که آرشیو هسته‌ای ایران را دزدیدند، آن را از طریق جمهوری آذربایجان به اسرائیل قاچاق کردند. براساس گزارش‌های رسمی از جمهوری آذربایجان، در طی سالها، اسرائیل پیشرفته ترین سیستمهای نظامی را شامل موشکهای بالستیک، سیستمهای دفاع هوایی و جنگ الکترونیک، پهپادهای کامیکازه و غیره را فروخته است.
SilkWay یکی از بزرگترین خطوط هوایی باربری در آسیاست، و برطبق منابع رسمی بعنوان پیمانکار فرعی برای وزارتهای دفاع گوناگون در سراسر جهان فعالیت می‌کند. این شرکت سه پرواز هفتگی بین باکو و فرودگاه بین المللی بن گوریون با هواپیماهای باربری بوئینگ 747 انجام می‌دهد و سال گذشته سومین شرکت حمل و نقل بار خارجی از نظر حجم در فرودگاه بن گوریون بود.
اسرائیل در دو دهه‌ی گذشته یک اتحاد استراتژیک با باکو داشته است، و اسرائیل به این کشور تسلیحاتی به ارزش میلیاردها دلار می فروشد و در مقابل باکو برای اسرائیل نفت و «دسترسی به ایران» را تامین می‌کند
ولی ارقام فاش شده در اینجا برای اولین بار نشان می‌دهد که از سال 2016 هواپیماهای IL-76 دستکم 92 بار در فرودگاه اوودا که یک مقصد غیرمعمول برای هواپیماهای باری غیرنظامی است به زمین نشسته‌اند. SilkWay یکی از معدود خطوط هوایی است که در اوودا فرود می‌آید، در طول سالها تنها تعداد انگشت شماری از خطوط هوایی اروپای شرقی که مواد منفجره حمل می‌کردند در آنجا فرود آمده و برخاسته‌اند. Silkway حتی در کانون یک گزارش تحقیقاتی در رسانه‌های چک در سال 2018 بود که بیان می‌داشت که تسلیحات ممنوعه برای فروش به جمهوری آذربایجان علی رغم تحریم‌های تسلیحاتی در یک معامله‌ی غیرمستقیم از طریق اسرائیل به آنجا منتقل شده‌است.
منابع در صنعت هوانوردی گفتند : قانون هوانوردی اسرائیل انتقال معمول مواد منفجره را از فرودگاه بن گوریون ممنوع می‌کند زیرا در قلب یک منطقه‌ی پرجمعیت قرار دارد، منابع افزودند تنها فرودگاهی که مجاز به واردات و صادرات مواد منفجره است پایگاه نیروی هوایی اسرائیل در اوودا است. در اکتبر 2013 رئیس سازمان هوانوردی غیرنظامی اسرائیل گیورا روم یک معافیت را امضا کرد که به هواپیماهای SilkWay برای پرواز دادن مواد منفجره «دسته بندی شده بعنوان مواد خطرناک ممنوع برای پرواز» از اوودا به یک فرودگاه نظامی در حومه‌ی باکو اجازه می‌داد. این معافیت که در آن زمان در وبسایت سازمان هواپیمایی کشوری منتشر شد نیازمند شرایط ایمنی سخت گیرانه‌ای است و شامل یک فهرست از هواپیماهای جمهوری آذربایجانی که مجاز به حمل مواد منفجره از اوودا به آذربایجان هستند می‌باشد.
این هواپیماهای SilkWay (و سایرین) از زمان صدور مجوز، تقریبا 100 بار در اوودا فرود آمده‌اند. این داده‌ها سرعت رو به افزایش پروازها به باکو را بویژه در میانه‌ی سال 2016، اواخر 2020 و در پایان سال 2021 نشان می‌دهد که با دوره‌های جنگ در ناگورنو – قراباغ مصادف بود. آذربایجان و ارمنستان از آغاز قرن بیستم میلادی بارها بر سر این منطقه‌ی مورد مناقشه‌ی بین خود جنگیده‌اند، و بیشتر از آن زمانی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی هر دو کشور مستقل شدند
مجوز اسرائیل به خط هوایی SilkWay برای تحویل مواد منفجره از اوودا به پایگاه هوایی باکو
برخی از این پروازها با شناسه‌ی وزارت دفاع آذربایجان در اوودا به زمین نشستند. در سال 2016 SilkWay از یک معافیت دیگر برخوردار شد و برای ادامه‌ی فرود در اینجا – حتی اگر هواپیماهایش استانداردهای آلودگی صوتی هوانوردی اسرائیل را رعایت نکنند – اجازه یافت صرفا برای اینکه بتوانند به پروازهای خود را به اوودا ادامه دهند
یک دشمن مشترک، یک اتحاد استراتژیک
ناگورنو قراباغ مشهورترین منطقه در میان شماری از مناطق تحت محاصره است که منجر به روابط پرآشوب بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در طول تاریخشان شده است. رژیم شوروی در کاهش تنش بین جمعیت مسیحی ارمنی و آذری‌های شیعه نسبتا موفق بود ولی در 1988 پارلمان منطقه‌ی ناگورنو قراباغ یک همه پرسی برای جدایی از آذربایجان و پیوستن به ارمنستان برگزار کرد. این اقدام منجر به خشونت شد و تبدیل به آن چه که در عمل به کشتار ارمنی‌ها در باکو و دیگر شهرهای آذری و اقدامات مشابه علیه جمعیت آذری شده است.
وقتی اتحاد جماهیر شوروی فروپاشید درگیری تبدیل به یک جنگ آشکار و خونین شد که در سال 1994 با پیروزی آشکار ارمنستان که کنترل مناطق وسیعی را در اطراف منطقه‌ی تحت کنترل خود بدست آورد، همراه شد.
صدها هزار پناهنده از هر دو طرف اخراج یا ناچار به فرار برای نجات جان خود شدند درگیری شدید هر دو طرف را تحت تحریم و محدودیتهای شدید صادرات به اروپا و آمریکا قرار داد. رئیس جمهور الهام علیف پس از به ارث بردن مقام از پدرش حیدر علیف با مشت آهنین بر آذربایجان حکومت کرده است و رژیم او یک سابقه‌ی طولانی در سرکوب حقوق مدنی و دستگیری فعالان اپوزیسیون دارد. در سال 2017 وزارت خارجه‌ی ایالات متحده یک گزارش منتشر کرد که در آن وضعیت جامعه‌ی دگر باشان جنسی را در کشور ، که از شکنجه، تبعیض، ناپدید شدن، دستگیری، شکنجه و قتل رنج می‌بردند محکوم می‌کرد.
باکو به «موساد» برای ایجاد شعبه‌ای برای نظارت بر آنچه که در ایران، رخ می‌دهد اجازه دسترسی داده است، و حتی فرودگاهی را برای کمک به اسرائیل در صورت تصمیم به حمله به سایت های هسته‌ای ایران آماده کرده است.
تحریم‌ها یک فرصت تجاری و استراتژیک برای یک شریک غیرمنتظره ایجاد کردند : اسرائیل. این واقعیت که هر دو کشور ایران را یک تهدید مستقیم می‌بینند تنها روابط را تقویت کرد. آذربایجان استقلال خودش را در اکتبر 1991 اعلام کرد و اسرائیل که یکی از نخستین کشورهایی بود که کشور جدید را به رسمیت شناخت سفارت خود را در سال 1993 در باکو افتتاح کرد.
راب گاروریک، رئیس بخش سیاسی و اقتصادی سفارت آمریکا در باکو، در سال 2009 در تلگرامی که به عنوان بخشی از اسناد ویکی لیکس منتشر شد، نوشت: «روابط آذربایجان با اسرائیل محتاطانه اما نزدیک است. هر کشور به سادگی مشکلات ژئوپلیتیک کشور دیگر شناسایی می شود و هر دو ایران را به عنوان یک تهدید امنیتی وجودی دسته‌بندی می‌کنند.» صنعت دفاعی کلاس جهانی اسرائیل با نگرش آرام خود در مورد پایگاه مشتریان خود، سازگاری کاملی با نیازهای دفاعی اساسی آذربایجان دارد که عمدتاً توسط ایالات متحده، اروپا و روسیه به دلایل مختلف مرتبط با ارمنستان و ناگورنو قراباغ برآورده نشده است. علی اف رئیس جمهور آذربایجان به شکل مناسبی آن را مانند یک کوه یخ توصیف کرده است، نه دهم آن در زیر است، این رابطه همچنین با به رسمیت شناختن عملگرایانه نیاز سیاسی آذربایجان از طرف اسرائیل به شکل کلی و در خط کلی همکاری مجامع بین المللی [سازمان همکاری اسلامی] مشخص می شود.»
اقتصاد آذربایجان اساساً بر نفت و گاز استوار است و به عنوان بخشی از اتحاد استراتژیک خود به بزرگترین تامین کننده نفت اسرائیل تبدیل شده است. بر اساس برآوردها، حدود نیمی از نفت وارداتی اسرائیل از آذربایجان تامین می شود.
در اولین سال‌های استقلال، ارمنستان و آذربایجان هر دو به زرادخانه تسلیحات شوروی متکی بودند، اما به گفته موسسه صلح بین‌المللی استکهلم، از سال 2016 وضعیت تغییر کرده است و اکنون تقریباً 70 درصد جنگ افزار آذربایجان بر عهده اسرائیل است.
گزارش‌ها، بیانیه‌ها و ویدئوهای رسمی متعددی از آذربایجان نشان می‌دهد که اسرائیل طیف وسیعی از سلاح‌ها را به این کشور صادر کرده است – از تفنگ‌های تهاجمی تاور گرفته تا پیشرفته‌ترین سیستم‌ها مانند رادار، پدافند هوایی، موشکهای ضدتانک، موشکهای بالستیک، کشتی‌ها. و طیف وسیعی از پهپادها، هم برای اهداف اطلاعاتی و هم برای اهداف تهاجمی. شرکت‌های اسرائیلی همچنین فناوری‌های جاسوسی پیشرفته‌ای مانند سیستمهای نظارت بر ارتباطات از Verint و جاسوس‌افزار Pegasus از NSO Group – ابزارهایی که علیه روزنامه‌نگاران، جامعه دگرباشان جنسی و فعالان حقوق بشر در آذربایجان نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت، عرضه کرده‌اند.
سلاح‌های اسرائیلی نقش مهمی در آغاز مجدد جنگ علیه ارمنستان در جنگ چهار روزه بین دو کشور در آوریل 2016 و به ویژه در جنگ دوم ناگورنو قراباغ در سال 2020 و همچنین در نبردهای سال 2022 ایفا کردند. استفاده‌ی ماهرانه‌ی نیروهای مسلح آذربایجان از فناوری پیشرفته و تسلیحات با دقت بالا، از جمله تسلیحات تولید شده در اسرائیل، به ویژه هواپیماهای بدون سرنشین، نقش مهمی در دستیابی به پیروزی نظامی ایفا کرد. جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان در مصاحبه ای با روزنامه اسرائیل هیوم در آوریل 2021 گفت: من مطمئن هستم که روابط دوجانبه ما در زمینه های مختلف پس از جنگ میهنی بیشتر تقویت و تعمیق خواهد شد.
موسسه صلح بین المللی استکهلم می گوید صادرات دفاعی اسرائیل به جمهوری آذربایجان در سال 2005 با فروش سامانه های موشکی پرتاب چندگانه Lynx توسط صنایع نظامی اسرائیل (IMI Systems) آغاز شد که برد آن 150 کیلومتر (92 مایل) است. IMI که در سال 2018 توسط Elbit Systems خریداری شد، راکت‌های توپخانه سبک LAR-160 را با برد 45 کیلومتر نیز تامین کرد که بر اساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، آذربایجان برای شلیک مهمات خوشه‌ای ممنوعه به مناطق مسکونی در ناگورنو قراباغ مورد استفاده قرار گرفت.
ارمنستان هم مهمات خوشه ای ساخت روسیه را شلیک کرد و مقدار زیادی مهمات منفجر نشده در مناطق غیرنظامی باقی ماند. اسرائیل، آمریکا، روسیه و چین از جمله مخالفان کنوانسیون بین المللی بمب های خوشه‌ای در سال 2008 هستند که توسعه و استفاده از بمب های خوشه ای را ممنوع می‌کند و به امضای 123 کشور رسیده است. جمهوری آذربایجان در سال 2007 قراردادی را برای خرید چهار پهپاد جمع‌آوری اطلاعات از Aeronautics Defense Systems امضا کرد. این اولین معامله گسترده بود. در سال 2008 10 پهپاد هرمس 450 از Elbit Systems و 100 موشک ضد تانک Spike تولید شده توسط Rafael Advanced Defense Systems را خریداری کرد و در سال 2010 نیز 10 هواپیمای بدون سرنشین دیگر برای جمع آوری اطلاعات خریداری کرد.
Soltam Systems متعلق به Elbit به جمهوری آذربایجان اسلحه‌های خودکششی ATMOS و خمپاره های 120 میلی متری Cardom فروخت و در سال 2017 زرادخانه آذربایجان با خمپاره های پیشرفته تر Hanit تجهیز شد. بر اساس تلگرام فاش شده در ویکی لیکس، فروش تجهیزات ارتباطی پیشرفته از شرکت تادیران نیز در سال 2008 امضا شده است.
علی اف با موشک های Spike اسرائیل و توپخانه Hanit
اسرائیل و جمهوری آذربایجان در سال 2011 با قراردادی عظیم 1.6 میلیارد دلاری که شامل باتری موشک های باراک برای رهگیری هواپیماها و موشک ها و همچنین پهپادهای Searcher و Heron از صنایع هوافضای اسرائیل (IAI) بود، روابط خود را به سطح بالایی ارتقا دادند. گزارش شده است که نزدیک پایان جنگ دوم قره باغ کوهستانی در سال 2020، یک باتری باراک یک موشک بالستیک اسکندر را که توسط ارمنستان پرتاب شده بود، سرنگون کرد.
Aeronautics Defense Systems همچنین همکاری خود را با صنعت تسلیحات محلی در آذربایجان آغاز کرد، جایی که برخی از 100 پهپاد Orbiter Kamikaze (پهپادهای انتحاری) تولید شد. پهپادهایی که وزیر دفاع جمهوری آذربایجان آنها را «کابوسی برای ارتش ارمنستان» نامید. در سال 2021، یک کیفرخواست علیه Aeronautics Defense Systems به دلیل نقض قانون تنظیم صادرات دفاعی در معامله با یکی از برجسته‌ترین مشتریانش تنظیم شد. حکم صادره از دادگاه مانع از انتشار جزئیات بیشتر می‌شود.
پروژه نوسازی تانک های ارتش آذربایجان در اوایل دهه 2010 آغاز شد. Elbit Systems مدل‌های قدیمی T-72 شوروی را به تجهیزات حفاظتی جدید ارتقا داده و مجهز کرد تا بقای تانک‌ها و خدمه‌های آنها و همچنین سرعت و دقت به دست آوردن هدف و سیستمهای کنترل آتش را افزایش دهد. تانک های ارتقا یافته معروف به اصلان (شیر) در رژه نظامی سال 2013 نقش آفرینی کردند.
نیروی دریایی آذربایجان در سال 2013 با 6 کشتی گشتی مبتنی بر قایق های موشکی کلاس 4.5 ساعر نیروی دریایی اسرائیل، تولید شده توسط کشتی سازی اسرائیل و حامل نسخه دریایی موشک های اسپایک، به همراه شش قایق گشتی شالداگ MK V با تایفون رافائل پایه ها و سیستم های موشکی اسپایک تقویت شد. نیروی دریایی آذربایجان همچنین 100 موشک هدایت شونده ضد تانک لاهات خریداری کرد. در سال 2014، آذربایجان اولین 100 پهپاد کامیکازه Harop را از IAI سفارش داد که ابزاری حیاتی در دورهای بعدی نبرد بودند. آذربایجان همچنین در همان سال دو سامانه راداری پیشرفته برای هشدار و پدافند هوایی از Elta که شرکت تابعهIAI خریداری کرد.
علی اف با پهپاد کامیکازه Harop اسرائیلی
علی اف در جریان بازدید از میدان جنگ – و همچنین در حساب توییتر خود اعلام کرد. «ما مدرن ترین تاسیسات دفاع هوایی را خریداری کرده ایم. ارتش ما قدرتمندترین توپخانه را در اختیار دارد… تسلیحات و مهماتی که در سال‌های اخیر به دست آورده‌ایم نشان می‌دهد که ما می‌توانیم هر کاری را انجام دهیم… همانطور که ارمنی‌ها را در جبهه‌های سیاسی و اقتصادی شکست دادیم، می‌توانیم آنها را در میدان جنگ هم شکست دهیم». دو سال بعد، آذربایجان 250 پهپاد کامیکازه SkyStriker دیگر از Elbit Systems خریداری کرد. ویدئوهای بسیاری از مناطق درگیری، حمله پهپادهای اسرائیلی به نیروهای ارمنی را نشان می‌داد.
حمله با Harop اسرائیل به اس-300 ارمنستان
در سال 2016، در جریان سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر به باکو، علی‌اف فاش کرد که قراردادهایی برای خرید حدود 5 میلیارد دلار “تجهیزات دفاعی” بین دو کشور امضا شده است. جمهوری آذربایجان در سال 2017 پهپادهای پیشرفته هرمس 900 را از Elbit Systems و موشک های بالستیک LORA را از IAI با برد 430 کیلومتر خریداری کرد. در سال 2018، علی اف پایگاهی را که موشکهای LORA در آن مستقر هستند، در فاصله حدود 430 کیلومتری ایروان، پایتخت ارمنستان افتتاح کرد. در طول جنگ در سال 2020، حداقل یک موشک LORA پرتاب شد و بر اساس گزارش ها به پلی اصابت کرد که ارمنستان از آن برای تامین تسلیحات و تجهیزات به نیروهای خود در ناگورنو قراباغ استفاده می کرد.
موشکهای پیشرفته‌تر اسپایک در سال‌های 2019 و 2020 ارسال شدند. در کنار سامانه‌های تسلیحاتی اسرائیل، ترکیه – متحد آذربایجان و دشمن ارمنستان – پهپادهای بایراکدار TB-2 خود را که نقش مهمی در انهدام اهداف ارمنستان ایفا می‌کرد، تامین کرد.
یک بازدید رسمی – و یک سفارت
در اکتبر 2022، بنی گانتز وزیر دفاع اسرائیل از آذربایجان بازدید کرد و با علی اف دیدار کرد. گانتز در بیانیه‌ای رسمی گفت که سفرش به مسائل امنیتی و سیاسی و تعمیق همکاری‌های دو کشور مربوط می‌شود. چیزی که در آن زمان علنی نشد این بود که یک ماه قبل از سفر گانتز، یایر کولاس، رئیس اداره صادرات دفاعی اسرائیل (SIBAT) سفر خود را به آذربایجان انجام داد و با وزیر مسئول صنایع دفاعی آذربایجان دیدار کرد. وزارت دفاع آذربایجان گفت که دو طرف درباره گسترش تجارت با صنایع دفاعی اسرائیل گفتگو کردند. چندی بعد آذربایجان رسماً اعلام کرد که به زودی برای اولین بار سفارت خود را در اسرائیل افتتاح می کند و آن را «گامی تاریخی» خواند و افزود: «آسمان حد روابط بین دو کشور و مردم است.»
از زمان این سفر، تنش ها بین آذربایجان و همسایه اش ایران شعله ور شده است. و به دلیل وجود ناگورنو قراباغ، روابط آذربایجان با ارمنستان دوباره به نقطه جوش رسیده است و ممکن است درگیری شدید دیگری در راه باشد.
در همین حال، هفت پرواز دیگر آذری در پایگاه هوایی اوودا به زمین نشسته است. پس از دو ساعت روی زمین، با بارهای بارگیری شده – به باکو بازگشتند.
ترجمه: جعفر سلمان نژاد- آذریها
